از هرات تا تهران، روایتی در سه لته

یک: روح دوپاره‌ی ایران

در اسطوره‌ها می‌گویند ایرانیان از یک سرزمین اسطوره‌ای در شرق آمده بودند؛ ایریانه وئیجه، جایی کنار رودخانۀ دائیتۀ نیکو، در دامنۀ کوه هرا برزیتی که خورشید با چرخیدن به دور قلۀ آن، شب و روز را می‌آفرید. به قول مری بویس، همۀ اتفاقات بزرگ آغازین برای ایرانیان، از آفرینش تا افسانه‌های نخستین در همین سرزمین رخ می‌داد.^۱ در مهریشت اوستا، میترا یا مهر از روی کوه اسطوره‌ای هرا سرزمین‌های آریاییان را نگاه می‌کرد، سرزمین‌هایی که در آن شهریاران، قوای بسیار داشتند، و برای چارپایان، چراگاه‌های بسیار بود، جایی با رودهای پهن قابل کشتی‌رانی. مهریشت این جاها را نام می‌برد، و نخستین آن‌ها، مروِ هرات، که رود خروشانش به سوی سغد و خوارزم می‌شتافت.^۲