از پیاله تا فنجان و قلیان

مطالعات تاریخی در چند دهه اخیر در مراکز معتبر جهان، شیوه‌های پژوهشی جدیدی را عرضه کرده‌اند که سویه‌های دیگری از هنر در تمدن اسلامی را به ما نشان می‌دهند؛ هنری که نه لزوماً با دین و عرفان بلکه اولاً و اساساً با زندگیِ روزمره و تمامی مقتضیات انسانی عجین است. در این شیوه، معناکاوی در هنر اسلامیْ با پرداختن به فرهنگ مادیِ (material culture) هر عصر از جمله باورها و رفتارها صورت می‌گیرد (حال ذیل این نوع نگاه می‌تواند باورهای دینی نیز به عنوان یک فاکتور بررسی شود و نه آنکه تمام معنا را در بر گیرد.) اگر بخواهم فهرستی از این پژوهش‌ها ارائه دهم طوماری می‌شود طولانی، که البته معرفی هر یک برای مطالعه‌ی تاریخ هنر ایرانی – اسلامی ارزشمند است. اما در این جستار می‌خواهم کتابی را معرفی کنم که با سنجه‌ی این شیوه‌ی تاریخ‌نگاری جدید، از استاندارد بالایی برخوردار است و هر چند که ابتدای به ساکن کتابی در زمینه‌ی تاریخ ایران محسوب می‌شود اما در جریانات پژوهشی درباب تاریخ هنر ایران بسیار تأثیرگذار بوده است. تلاش دارم که ابتدا به معرفی این کتاب بپردازم و سپس شِمایی از این تأثیر و کاربرد آن در بحث هنر ایران (در اینجا فرهنگ تصویری عصر صفوی) را به دست دهم.