۲۰ سال پیش که قصد داشتیم به آسیب‌شناسی هنر ایران به طور جدی فکر کنیم؛ به اولین موضوعی که پرداختیم بحث «آموزش هنر» بود. سه پرونده‌ی متوالی دربارهی آموزش منتشر کردیم، اما امروز که به آنها بازمی‌گردیم می‌بینیم که اکثر صورت‌مساله‌ها تغییر کرده است، گفتمان‌های اجتماعی متحول شده است، بحران‌های سیاسی زیادی از سر گذرانده‌ایم و نسل‌ها تغییر کرده‌اند. با این‌حال بعضی از سوالات، مسأله‌ها و تعارض‌ها هنوز پابرجا هستند. امروز هم وقتی به آموزش فکر می‌کنیم نمی‌توانیم کلیده‌واژه‌ی «بحران» را برای آن به کار نبریم! جالب است که مجله‌ی «آدینه» در دهه‌ی هفتاد نیز وقتی به بحران آموزش پرداخت، چنین عنوانی برای آن انتخاب کرد: «بحران آموزش هنری و نقش و نقاشی»! اما امروز که ایرانیان در حالِ بازنگری در تقریباً همه‌ی عرصه‌های اجتماعی هستند، و روشنفکران حرف از تأسیس بسیاری از ساختارهای زیستی و اجتماعی جامعه‌ی ایران می‌زنند، اگر بخواهیم به آینده‌‌ی هنر ایران فکر کنیم ناچاریم دوباره به آموزش برگردیم. ما در مقاله‌ی اول این ویژه‌نامه سرفصل‌های اصلی مسأله و دلایلِ بحران را برشمردیم و به اجمال آنها را توضیح دادیم. در فصل اول به بحران آموزش هنر معاصر در غرب پرداخته‌ایم. درواقع بحران آموزش هنر در ایران، در یک سطح گسترده، تابعِ بحران در تعریف و آموزش هنر در غرب است. سوال اینجاست که «پس از مرگ هنر» آموزش هنر چگونه ممکن است؟ اگر «زیباشناسی» جای خود را به «دغدغه‌های اجتماعی-سیاسی» داده باشد، و اگر «تاریخ هنر» دیگر مسیر مشخصی را طی نکند، و اگر یادگیری مهارت‌های دست‌ورزانه، به نفع آگاهی نظری رنگ باخته است، و در نتیجه اگر «تولید هنر / ART » جای خود را به مطالعات فرهنگ بصری سپرده باشد؛ آنگاه اصلاً می‌توان از آموزش هنر سخن گفت؟ اگر جواب این سوال مثبت است؛ منظورمان کدام «آموزش» است؟ کدام «هنر»؟
در بخش بعدی، آزاده لطیف‌کار و نسترن نجاتی حاصل تحقیق طولانی‌مدت‌شان را در مقاله‌ای جمع‌آوری کرده‌اند که در آن منش و نظام آموزش هنر ایران در پیش از دوره‌ی جدید توضیح داده می‌شود. این مقاله کمک می‌کند بتوانیم قیاس دقیق‌تری بین دو شیوه‌ی آموزش جدید و قدیم داشته باشیم. اما وقتی از تغییر روش‌های آموزش هنر سخن می‌گوییم، به بافت تاریخی بزرگتری نظر داریم که در آن اساساً نظام‌های فکری، ارزشی و اخلاقی یک جامعه در حال تحول و تغییر است و مسأله صرفاً محدود به «آموزش هنر» نمی‌شود. درواقع ما بحران را در سه سطح تشخص داده‌ایم: بحران در معنای «آرت» در غرب و شیوه‌ی آموزش آن. بحران تغییر نظام ارزشی و به تبع آن مفهوم آموزش در شکل کلان آن در ایران. و بحران آموزش هنر به طور اخص در دانشگاه‌ها. در این زمینه سلسله‌نشست‌های مختلفی با مدرسان و جامعه‌شناس و هنرمندان مختلف تهیه کردیم که این مجموعه را می‌توانید در سایت حرفه: هنرمند تماشا کنید. تفاوتِ این ویژه‌نامه با شماره‌های دیگر ما، یکی این است که به معماری به نحو ویژه‌ای پرداخته‌ایم و در همکاری با گروه معماری «سراسر» مجموعه نشست‌هایی را برگزار کردیم. در این گفت‌وگوها برایمان معلوم شد که مسائل اصلی آموزشِ نقاشی تفاوت چندانی با سایر حوزه‌های فرهنگ ندارد و این هم‌اندیشی بینارشته‌ای می‌تواند بن‌بست‌هایی را که به طور انفرادی نمی‌توان گشورد، برایمان باز کند؛ و یا دستکم آنها را در از زوایه‌ی دید جامع‌تری بازشناخت. در این مجموعه حسن موریزی‌نژاد نیز سیر آموزش مجسمه‌سازی در ایران را بررسی کرده است. به رغم پرداختن به معماری و مجسمه‌سازی، متاسفانه جای خالی بررسی رشته‌ها‌ی عکاسی، گرافیک و دیزاین در این مجموعه خالی است. امیدواریم در آینده بتوانیم با همکاری دانشوران این حوزه‌ها، تاریخ و مسائل آموزش این رسانه‌های هنری در ایران جدید را بررسی کنیم. تفاوت دیگر این ویژه‌نامه با شماره‌ی قبل در این است که بخش مهمی از محتوای آن، مطابق مقتضیات دوران در سایت ما و به شکل چند‌رسانه‌ای منتشر شده است.
فهرست
ایده‌ی فصل: کدام آموزش؟ کدام هنر؟
- مقدمه
- صد سال آموزش جدید هنر؛ شکست یا پیروزی؟/ مسلم خضری، ایمان افسریان
- انحطاط آموزش بصری هنرمندان و درمان آن/ مارک گاتسگن/ محمدرضا ربیعی
- مطالعات فرهنگ تجسمی در تقابل با آموزش هنر/ پیتر جی. اسمیت/ ابوالفضل توکلی شاندیز
- دلتنگی برای امر واقع: رابطه‌ی پرچالش تاریخ هنر با مطالعات بصری/ کیث ماکسی/ مهدی فیاضی
- نظام آموزشی ما اتود شده برای عدم اعتماد به نفس تمدنی، بچه‌های امروزی باید زبان اول‌شان انگلیسی باشد/ گفت‌وگوی فرامرز پارسی و شهرام گل‌امینی در مؤسسه‌ی سراسر
- باش شاگرد تا شوی اُستا: درنگی بر آموزش هنر در ایران پیشامدرن/ نسترن نجاتی، آزاده لطیف‌کار
- آموزش مجسمه‌سازی در ایران/ حسن موریزی
- ارتباط آزاد و آموزش مسئله‌ای اساسی است/ نظرخواهی از سعید شهلاپور، نصرت‌الله مسلمیان، بهرام دبیری، گیزلا سینایی، منوچهر صفرزاده، علیرضا اسپهبد، ثمیلا امیرابراهیمی/ بازنشر از مجله‌ی آدینه
- بحران آموزش هنری و نقش و نقاشی/ پروین اردلان/ بازنشر از مجله‌ی آدینه
چهره‌ی فصل: حسام‌الدین رضایی
- سکونِ بی‌قرار؛ یادداشتی بر آثار حسام‌الدین رضایی/ وحید حکیم
- چهره‌ی حسام‌الدین رضایی در جوانی/ علیرضا رضایی‌اقدم
درس‌گفتار: دیباچه‌ای بر تاریخ هنر و فرهنگ ایران
- درس‌گفتار چهاردهم؛ دوران سوم تاریخ فرهنگ و هنر ایران: دوره‌ی آمیختگی/ آریاسپ دادبه
عکس روی جلد: «نه»، سجاد امینی، بُتن و میل‌گرد فولادی، ۱۴۰۰ ش.
هلیا همدانی –
۴
مرضیه طلائی –
درود و سپاس بابت توجه به این موضوع
حدود ۵ یا ۶ سال پیش درخواست ایمیلی به حرفه هنرمند زدم و پیشنهاد اختصاص دادن بخشی به عنوان آموزش هنر را مطرح کردم. چرا که به نظرم می آمد بعد سال ها پژوهش کردن در حوزه روش ها و رویکردهای تدریس و آموزش هنر، جدایی آنچه در هنر رخ می‌دهد از امر آموزش اجتناب ناپذیر و امری است که زیاد بدان پرداخته نمی شود….
خوشحالم که حرفه هنرمند مجدد به این موضوع پرداخته است.
به نظرم می توان از خیلی پیش تر از دانشگاه، سرنخ این بحران ها را بررسی کرد بویژه در میان معلمان و مربیان و مدرسان هنر!