هنر ایرانی یا هنرمند ایرانی؟ / بهرنگ پورحسینی

معرفی مقاله:

بهرنگ پورحسینی، پژوهشگر حوزه‌ی هنر، در یادداشتی که با عنوان «هنر ایرانی یا هنرمند ایرانی؟» نوشته‌ است، مفهوم هنر ایرانی را در میان انگاره‌های اورینتالیستی به چالش می‌کشد و دوگانه‌ی هنر ایرانی یا هنرمند ایرانی را مطرح می‌کند. او می‌پرسد که آیا «هنر ایرانی» به مفهوم ناب خود وجود دارد یا صرفا هنرمندان ایرانی وجود دارند؟ او در حالیکه با گرایش بی‌محابای بحثش به سمت مورد دوم سعی در شرح این نقطه نظر خود دارد، از «دیگری اعظم»ی صحبت می‌کند که حکم بنیادینی صادر می‌کند؛ این حکم چیست؟ «یا متفاوت باشید یا بمیرید»! بحث بر سر «تفاوت» است که یادداشت پورحسینی را به Glocalization رابرتسون و «ابرفرهنگ تفاوت» بودریار می‌کشاند.

چه تفاوتی است میان فرهنگ به‌منزله‌ی انفراد و فرهنگ به‌منزله‌ی تفاوت؟ چگونه انفرادها در هیئت تفاوت‌ها ظاهر می‌شوند؟ چرا در مواجهه با کشورهای شرقی این تفاوت‌ستایی از انگاره‌های اورینتالیستی فراتر نمی‌رود؟ هویت‌زدگی هنری در فضای نقد هنری چگونه است؟ تفاوت‌گرایی هویت‌محور کجا دچار هویت‌زدگی می‌شود؟ از جمله سوال‌هایی است که در این راستا بیان می‌کند و سعی در پاسخ به آنها دارد و از این طریق خود مفهوم ایران و مسئله‌ی هویت ملی را به چالش می‌کشد.

او که هویت ملی را نوعی قرارداد در میان افراد جامعه می‌داند معتقد است ایرانیت تنها در مواجهه با غرب معنادار شد. این مسئله راه به سوال‌های بنیادینی می‌برد که بحث جامعه‌شناختی گسترده‌ای می‌طلبد و پورحسینی جرقه‌ی آن را در این یادداشت زده‌ است. او با اشاره به تقسیم‌بندی عبدالکریم سروش از هویت‌های سه‌گانه‌ی ایرانی بحث ایرانی‌ بودن یا هویت ایرانی داشتن را پیش می‌کشد. او به صراحت این عقیده‌ی خود را آشکار می‌سازد که در اجتماع بودن، به این معناست که دیگر یک هویت ذاتی وجود ندارد و ما در بی‌هویتی مشترکیم.

بخشی از متن:

«یا متفاوت باشید یا بمیرید». در هنر معاصر ایران بسیاری از هنرمندان ایرانی این حکم بنیادینِ دیگریِ اعظم را خوب فهمیده‌اند و گاه که از رموز جذابیت هنر ایرانی سخن می‌گویند چنین می‌شنویم: « اَشکال مینیاتوری و نقاشی خط برایشان جذابیت دارد، بهتر است آثار اشاره‌ای به اختصاصات فرهنگی و مشکلات سیاسی ایران داشته باشد، نباید در موسیقی سنتی هارمونی وارد کرد، موقع اجرا هم باید با پیراهن‌هایی با نقش بته‌جقه روی زمین نشست، سینمایی موفق است که حاکی از نوعی بدویت و سادگیِ طبیعی باشد، و…». گویا برای بسیاری از هنرمندان این تفاوت باید نوعی دیگرْبودگیِ هویتی باشد.