شکل‌گیری اصلی این مکتب در دوران حکومت سی‌ساله‌ی کریم‌خان زند ( ۱۱۶۳_۱۱۹۳ ه.ق) صورت می‌گیرد که شیراز پایتخت شد و امنیتی کوتاه‌مدت، امکان گردآمدن هنرمندان و سفارش‌دهندگان را به وجود آورد و طی همین مدت بود که شیوه‌ی مکتب زندیه _که خود از آبشخور استادان نیمه‌ی اول قرن دوازدهم هجری قمری سیراب شده بود_ از شکلی به‌سامان و تثبیت‌شده برخوردار شد و فن و قالبی چنان عالی و فاخر و تثبیت‌شده یافت که به یمن آن نقاشان بزرگ دربار فتحعلی شاه قاجار (۱۲۵۰_۱۲۱۲ه.ق) توانستند با آسودگی تمام در بستر جاری آن هنرنمایی کنند و مکتب نگارستان عصر فتحعلی شاه را به صورت یکی از شاخص‌ترین دوران‌های هنری بعد از عصر درخشان هنر صفوی عرضه کنند.
با آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴ ه.ق) و تقارن این عصر با بسط استعمار اروپایی و شکل‌گیری تغییرات اجتماعی و فرهنگی بنیانی، نقاشی قاجاری هم از این دگرگونی تأثیر گرفت و مراجعت نقاشان تحصیل کرده در اروپا _ابوالحسن‌خان صنیع‌الملک و مزین‌الدوله و دیگران_ زوال سبک و مکتب نقاشی فتحعلی‌شاهی آغاز شد. نقاشی رسمی و درباری عصر ناصرالدین شاه قاجار هرچند در ابتدا هنوز از شیوه‌های فنی و اجرایی اساتید پیشین برخوردار بود، اما از دهه ۱۲۸۰ هجری قمری به بعد، نسل جدیدی از هنرمندان ظاهر شدند و اوج گرفتند که دیگر چندان در بند وفاداری به شیوه‌های گذشتگان خود نبودند. از میان اینان _و شاید مهم‌ترین‌شان_ باید از محمد غفاری (کمال الملک) یاد کرد که جز در بعضی از موضوع‌ها و تناسب‌های رنگی به کار گرفته شده در آثارش، اصلا به سنت استادانش وابسته نماند.
از حدود سال ۱۳۰۰ هجری قمری، «تابلوهای نقاشی» فزونی گرفت، نقاشی‌های دیواری اعتبار قدیمی‌شان را از دست دادند و شیوه نقاشی قاجاری تنها در نقاشی‌های لاکی _قلمدان و قاب آئینه و جلد کتاب_ و در پرده‌های مذهبی و حماسی ادامه پیدا کرد . که این نیز چندان نپائید و عمر یکصدوپنجاه ساله این هنر، با خاتمه یافتن سلطنت احمدشاه قاجار (۱۳۴۲ ه.ق)، به پایان رسید.
شاخه اصلی نقاشی مکتب زند و قاجار از دوران آقا صادق _که با «صادق الوعد» امضاء می‌کرد، یعنی از حدود ۱۱۶۰ هجری قمری_ شروع شد و تا آخر عمر ابوالحسن غفاری صنیع‌الملک (۱۲۸۳ ه.ق)، با تغییراتی، ادامه یافت. شاخه دوم نقاشی قاجار از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری بنیان گرفت و تا اواخر سلطنت مظفرالدین شاه قاجار (۱۳۲۴ه.ق) امتداد پیدا کرد و این همان دورانی است که محمودخان ملک‌الشعرا و مهدی مصورالملک و کمال‌الملک نمونه‌های شاخص آن بودند.
در مقالات مربوط به نقاشی قاجار نه تنها به روند تاریخی این جریان پرداخته‌ایم بلکه با استفاده از آثار بسیاری از هنرمندان دوران قاجار به شیوه‌ی نقاشی هر هنرمند و کار اون نیز توجه داشته‌ایم تا در کنار این تاریخ، کار هنرمندان را هم بررسی کرده باشیم.
فرم و لیست دیدگاه
۰ دیدگاه
هنوز دیدگاهی وجود ندارد.