گزارش تأسیس موزه / حسنعلی خان وزیری

بخشی از متن:

نیویورک ۲۸ ژوئن ۱۹۳۴ [معادل با پنج‌شنبه ۷ تیر ۱۳۱۳ خورشیدی]

مقام منیع وزارت جلیله‌ی معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه دامت عظمته

موزه‌های ممالک خارجه خیلی بزرگ و مفصل و دارای هر قسمت و شبیه هستند؛ زیرا دسترسی به همه‌چیز [مهیا است] و دارای وسایل متعدده می‌باشند.

برای ایران امروز میسر نیست که قسمت‌های زیادی و متعدد را تأسیس نماید و بهتر است که [از] قسمت‌های مهمی که امروز مورد احتیاج و استفاده است، شروع نماید.

بنده پس از مطالعات اوضاع صنعتی [هنری] این ممالک و در نظر داشتن وضعیت حالیه‌ی ایران، تصور کنم دو قسمت مهم است که امروزه باید مورد دقت و توجه باشد. اول قسمتی که وسیله‌ی تربیت و اطلاع اهل مملکت است که عبارت باشد از «مجمع نمونه‌ی صنایع مهمه‌ی عالم». دوم قسمتی که مورد توجه و کنجکاوی خارجه و مستشرقین است که از «صنایع قدیم و جدید ایران» باید ترتیب شود. پس در کلیات این دو قسمت اظهارنظر می‌شود. قسمت اول: چون نقطه‌نظر مهم در تأسیس موزه تربیت عمومی است و امروزه اهل مملکت ـ خصوصاً شاگردان مدارس ـ فوق‌العاده احتیاج به چنین تربیتی دارند، باید این قسمت را هرچه ممکن است تحت دقت و توجه داشت و به طور خلاصه نتیجه‌ی تراوشات صنعتی بشر را در طول حیاتش تحت نظرشان گذارد و برای سهل‌القبول و فهماندنشان، آسان هم هست؛ زیرا اروپایی‌ها زحمتش را کشیده‌اند و وسایل مرتب و حاضر است. مثلاً یک دوره صنایع قدیم یونان از هر رشته که بخواهند، ممکن است با معاوضه‎‌ی عتیقه‌جات یا وسایل دیگر در کمال آسانی تهیه کرد. در ایتالیا بسیاری از مجسمه‌های یونان را کپیه کرده‌اند و حاضر دارند. بنده مذاکره نموده‌ام و با کمال میل حاضرند ولی نکته[ای] که هست، چون موزه جای زیادی ندارد، باید خبره و انتخاب‌کننده، سعی کند که از هر قسمت یک بهترین نمونه را انتخاب کند که بیش از چندین مجسمه انتخاب نشود.

مثلاً موزه‌ی متروپولیتن چندین اتاق و قفسه‌های زیاد، قسمت سکه را نشان می‌دهد، که برای ایران از حد لزوم بیرون است و غیرمقدور. چند نمونه سکه در یک قفسه خوب مرتب شود، کافی‌ست؛ و همین‌طور قسمت‌های دیگر از بابل، کلده و آشور، هندوستان و ممالک اطراف ایران.

قسمت‌هایی که بزرگ است و مصارف فراوان دارد، ممکن است به طور نمونه درست کرد و غالباً هم تهیه شده و در اروپا با مبالغ جزئی می‌توان به دست آورد. مثلاً عمارات و شهرهای قدیم کلده، پانتئن و آتن و غیره را، نمونه‌ی کوچک درست کرده‌اند که چند زرع فضا بیشتر لازم ندارد ولی شاگردان به‌خوبی از وضعیت جغرافیایی و ساختمان و خیابان‌بندی و طرز شهر باخبر می‌شوند.

دیگر رنسانس که قسمت مهم صنعتی دنیاست. تمام کپی‌های خویش در ایتالیا موجود است، ارزان و با آسانی [به] دست می‌آید و از قسمت‌های دیگر رم، بیزانس (غیره) و قرن وسطی هرکدام نمونه‌ی مختصری کافی‌ست. قسمت مهم تاریخ مصر است که تهیه‌ی آن بی‌اشکال نیست؛ زیرا غالباً سنگین و بزرگ است ولی عجالتاً برای اطلاع شاگردان مدارس ممکن است که نمونه‌های کوچک درست کرد و عکس‌ها، گراورها و فیلم‌های آن‌ها را به آسانی تهیه نمود و در موزه کنفرانس‌های ماهیانه که توأم با سینما باشد، به شاگردان نشان داد و گذشته‌ی مصر را در جلو نظرشان روشن نمود و همین عمل را برای شاگردان مدارس ولایات به آسانی می‌توان انجام داد.

در موزه‌ی متروپولیتن چند فیلم دیدم که از حفاریات در مصر برداشته‌اند. دو فیلم از آن‌ها را برای انجام این مقصود خوب و مکفی دانستم. اگر صلاح دانستید و این مطلب قبول افتاد ممکن است با صد دلار خریداری و ارسال شود. مقداری زیاد عکس‌های خوب و شیشه‌ای پزوتیف و خوب است که اوضاع قدیم مصر را و طرز حفاری و وضعیت مومی‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد، با مبالغ جزئی می‌توان تهیه نمود.