عباس زارع خلیلی در این مقاله به تحلیلی کوتاه از عکاسی حسن غفاری پرداخته است. به عقیدهی او تصاویری که حسن غفاری از عشایر پدید آورده است، پر است از طبیعت، رنگ، سادهدلی، بیآلایشی، سماجت و قناعت که همواره با زندگی عشایر پیوند خورده است. حسن غفاری خود را عکاس هنری نمیداند بلکه خود را عکاسی که هدفش ضبط و ثبت وجوه فرهنگی است معرفی میکند. شاید دیدگاه او متأثر از آرا و افکار کاوه گلستان باشد، که به عکاسی به مثابهی هنر، دلخوش نبود. بلکه عکاسی را ابزاری میانگاشت که میبایست در روند اصلاحات اجتماعی مؤثر واقع شود. خلیلی با این مقایسه اما سؤالاتی را مطرح میکند که در این مقاله در تلاش است تا به آن پاسخ دهد. چرا حسن غفاری خود را عکاس هنری معرفی نمیکند؟ عکاس هنری چه خصوصیاتی دارد؟ چه مرزبندی میتواند عکس هنری را با غیرهنری جدا سازد؟ در واقع پاسخ به این سؤالات میتواند در روشنگری جامعهی عکاسی مؤثر باشد.
بخشی از مقاله:
حسن غفاری تحصیلکردهی رشتهی عکاسی است. نگرش او از ورای دوربین عکاسی، توأم با پشتوانهی آکادمیک است. بنابراین در آثار او میبایست وجوهی را شناسایی کنیم تا تمایزش را با دیگر دوستانی که فاقد این پشتوانه هستند، بازشناسیم. ممکن است برخی معتقد باشند که تأکید بر چنین تمایزی نه ضروری و نه عملی است. ضروری است از این جهت که جامعهی عکاسی ما به شدت از فقر نظری رنج میبرد. بنابراین طرح چنین مباحثی به افزایش سطح فکری و بینش جامعهی هنری کمک میکند. و عملی است از این جهت که با تحلیل عکسها و گفتار، میتوان مختصات فکری و نظری یک هنرمند را در جامعهی عکاسی محک زد.
حسن غفاری در گفتارهایش، پیوسته، دو کلمهی ضبط و ثبت تصویر را در کنار هم آورده است. در صورتی که میان این دو کلمه در نگرش عکاسی، فاصلهی بسیار است. ضبط در مفهوم عکاسی، ابتداییترین و محدودترین نقشی است که دوربین عکاسی، ایفا کند. دوربین عکاسی به عنوان وسیلهای تکنیکی، از قبل در آن به نحوی برنامهریزی صورت گرفته، تا تصویر مقابل خود را ضبط کند. ضبط تصویر خاصیت ذاتی و مقدماتی دوربین عکاسی است. تا این مرحله، حضور و نقش عکاس کم رنگ بوده و به قول فلوسر، در حد اجرا کننده (یا اُپراتور) صِرف وسیلهای برنامهریزیشده از قبل، باقی میماند. اما نقش عکاس در این بین چیست؟ «یک عکس به معنای حقیقی کلمه، تصویری است واقعاً عکاسانه. تصویری که فقط عکاسی میتواند آن را ارائه کند. کشف خصوصیات اصیل و منحصربهفرد دوربین، نقش عکاس است». به عبارت سادهتر، عکاس هنری و غیر هنری را میتوان به نحوهی تعامل عکاس و دوربینش سنجید.