مروری بر تنوع زیستی در آلبوم‌خانه کاخ گلستان

چندی پیش بواسطه‌ی پیوستی از یک ناشناس در فضای ابری گوگل‌درایو، مجموعه‌ای نفیس از تصاویر تعدادی آلبوم‌خانه‌ی کاخ گلستان منتشر شد که شامل بیش از سه هزار تصویر بود و بیشتر آنها زیرنویس دست‌نویس مربوط به توصیف هر اثر را داشتند. این مجموعه طبقه‌بندی‌شده برای نخستین‌بار در چنین فراوانی گسترده‌ای به رایگان در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است که دارای ارزش‌های بصری و توصیفی ویژه‌ای از تاریخ قاجار و به ویژه دوران ناصری (پادشاهی ناصرالدین شاه) هستند.

در میان اسناد تازه انتشار یافته از آلبوم‌خانه‌ی کاخ گلستان، تصاویر بسیار زیبا و ارزشمندی نیز از تنوع زیستی در دوران قاجار وجود دارد که در این مقاله کوتاه به توصیف و شناسایی ویژگی‌های آنها پرداخته خواهد شد. با توجه به دسته‌بندی ارزشی این تصاویر به ترتیب کلیدواژه‌های اصلی توصیف می‌شوند.

بخش نخست: بَبر ایرانی ( هیرکانی)

شش تصویر از این پستاندار Panthera tigris باشکوه که زمانی سلطان جنگل‌های هیرکانی بوده است، در میان این تصاویر مشاهده می‌شوند (تصاویر ۱ تا ۴). بنا بر نوشته‌های بر روی هر عکس اشاره شده که ببری یک‌ساله است و به عنوان «ببر دستی» معرفی شده است. این واژه نشان می‌دهد که این توله ببر بزرگ شده در محیط اسارت است. همچنین اشاره شده که این ببر متعلق به یک خانم است. در تصویر دیگری با عنوانی دیگر، از خانمی به آنا، دختر کوخانوفسکی، سرکنسول روسیه به عنوان صاحب ببر نام برده شده است. در تصویری دیگر، فردی به نام مشیرالملک یا (شیرالملک) همراه با ببر در عکس دیده می‌شود که به شوخی کلاهی را بر سر ببر گذاشته است. درباره این فرد متاسفانه تاکنون توصیفی مشخص از رجال قاجار نیافتم.

این ببر یکساله و احتمالاً ماده، نشانی از ببر ایرانی است که انقراض آن دل بسیاری را به درد آورده است. سلطان قدرتمند جنگل‌های هیرکانی سال‌هاست که نشانی زنده و پایدار از خود بر جا نگذاشته است. امیدها برای مشاهده‌ی دوباره آن بسیار کمرنگ هستند و احیای آن نیز به صورت یک ببر هیرکانی خالص چندان شدنی نخواهد بود.

بخش دوم: پرندگان

در میان تصاویر انتشاریافته از کاخ گلستان، مستنداتی از پرندگان نیز وجود دارند. یک طاووس نر Pavo cristatus (تصویر ۵ و ۶)، با ظاهری سالم که چتر خود را باز کرده تا رفتار نمایشی ویژه‌‌ی برتری در دسته و یا جفتگیری را نشان دهد. همچنین قوهایی (تصاویر ۷ تا ۹) از گونه‌ی قوی گنگ Cygnus olor که ظاهراً بسیار مورد توجه نیز بوده‌اند در این تصاویر مشاهده می شوند. این قوها در حوضی از حیاط کاخ گلستان که بعدها تغییر کاربری داده و به ساختمانی استقراری تبدیل شده است، نگهداری می‌شدند. در تصاویر مشخص است که یک جفت قوی گنگ از چنان آرامش‌ خاطری برخوردار بودند که زادآوری داشته و جوجه‌هایی سالم نیز پرورش داده‌اند.

تصویری دیگر (۱۰) از یک کبوتر چاهی Columba livia است که شاه با افتخار از هنر و مهارت تیراندازی خود با فاصله دور به این کبوتر ذکر می‌کند. هر چند این کبوتر نر، هنوز جوان و بی‌تجربه است، اما البته شکارش نیز به مذاق شاه بسیار خوش آمده است.