یادداشتی بر نمایشگاه «شیوه‌ی چشم» از پیمان هوشمندزاده

نمایشگاه «شیوه‌ی چشم» از پیمان هوشمندزاده درباره‌ی شخصیتی است که در عکاسی ایران هم موضوع است و هم عامل شناختی رسانه؛ نمی‌توان به عکس‌ها نگریست و بدون در نظر گرفتن شخصیت عکاسی شده آن را سنجید. عنوان، نگرش طنازانه‌ی پیمان هوشمندزاده در ادبیات و عکاسی را نشان می‌دهد؛ «شیوه‌ی چشم» هم شیوه‌‌ی چشمی است که به موضوع می‌نگرد (نگاه هوشمندزاده) و هم شیوه‌ی چشمی است که شیوه‌ی نخست را پرورده و اکنون خود به موضوع تبدیل شده است (‌نگاه بهمن جلالی و تاثیرگذاری آن).

هرچند صحبت از تاثیرگذاری بهمن جلالی در عکاسی ایران بر هیچ کسی پوشیده نیست، اما ما او را نخست با عنوان آموزگار عکاسی می‌شناسیم، مسئله‌ای که سبب ایجاد این مجموعه عکس شده است. رابطه‌ی هوشمندزاده و جلالی در فضای رسمی دانشگاه ابتدا به عنوان استاد و شاگرد شروع شده – شاگردی که هنوز در میان جستجوهای عکاسانه‌اش آموزگارش را می‌جوید- و پس از آن در هئیت دوستی‌ای نزدیک در آمده است. جستجوی عکاسانه‌ی هوشمندزاده را می‌توان‌ به دو شیوه‌ به بهمن جلالی نسبت داد؛ نخست شیوه‌ی نگریستنِ او در مقوله‌بندی عکاسی مستند کلاسیک است که در طی سالیان متمادی تحت تاثیر بهمن جلالی شکل گرفته، و می‌توان نمودِ آن را در مجموعه‌های «قهوه‌خانه»، «کافه شوکا» و دیگر پروژه‌های از این دست او دید؛ و دوم در مجموعه‌ی مذکور و با عکاسی از شخصِ بهمن جلالی.

هوشمندزاده بی‌گمان هیچ‌گاه در زمان عکاسی تصور نمی کرده که روزی پرتره‌های جلالی را به نمایش بگذارد؛ اینکه عکس‌ها در بازه‌ی زمانی نامشخصی گرفته شده‌اند گواه این امر است؛ پیوستگی عکس‌ها تنها در سوژه آن‌هاست، اما می‌توان آن‌ها را به دو دسته تقسیم‌بندی کرد؛ هوشمندزاده در دسته‌ی نخست جدیت، صلابت و تأنی آموزگارش را عکاسی کرده، همان‌گونه که در کلاس و دنیای عکاسی بوده است؛ گویی پیش‌د‌‌اوری و شیفتگی او به موضوعْ نگاهش را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ در دسته‌ی دوم بهمن جلالی به مثابه موضوعی شخصی (دوستِ نزدیک) دیده می‌شود و هوشمندزاده در تلاش بوده تا جنبه‌های زیست شخصی او را نشان دهد. 

در یکی از عکس‌های رنگی نمایشگاه، بهمن جلالی از ورای یکی از عکس‌های خودش عکاسی شده است؛ منظورم عکسی‌ست از مجموعه‌ی «صور خیال» که بر روی آینه چاپ شده. این عکس نمودی از جنبه‌ی آموزگارانه‌ی جلالی است، با دوربینی که در دست دارد و ژست معلم‌وار‌‌ش، گویی در حال توضیح عکاسی و آپاراتوس آن برای شاگردانش است. حضور بهمن جلالی، بخشی از اثرش و دوربینی که در دست دارد مصداق‌ دسته‌ی نخست در نگرش هوشمندزاده است؛ آنجایی که عکاس، موضوعش را به واسطه‌ی علاقه‌ی مشترک خود و آموزگارش -رسانه‌ی عکاسی- نشان می‌دهد.