معرفی مقاله:
مقاله‌ی «روح زمان و روح هنر قاجار» تغییر موقعیت هنر ایران در دوره قاجار را تحلیل می‌کند. بازشناسی روح هنر نیازمند بررسی زمینه‌های تاریخی، اجتماعی و اقتصادی و آشنایی با برخی مفاهیم نظیر نهیلیسیم است. آریاسپ دادبه با نگاه تاریخی- انتقادی خود، نخست میراثِ عهد صفویه و تأثیر آن بر هنر قاجار را بررسی می‌کند و از هنر دوران صفویه و زندیه به عنوان پیشینیان تاثیرگذار بر قاجار، به راحتی عبور نمی‌کند. در کنار گرایش به تشیع در حکومت صفویه که تأثیر عمیقی بر جریانٰ‌های هنری حکومت‌های بعدی گذاشت، مقاله به بررسی نشانه‌های مدرنیسم ایرانی در آن دوره می‌پردازد. به عنوان نمونه فردیت که یکی از نشانه‌های ظهور مدرنیسم بوده است، چگونه در هنر ایران بروز می‌کند؟
دادبه معتقد است که هنر ایران در پذیرش ویژگی‌های مدرنیسم گزینشی عمل کرده است. همچنین بر تأثیر اقتصاد و یا دقیق‌تر، افت اقتصادی دوره‌ی صفویه بر هنر اشاره می‌کند. نویسنده با بررسی تطبیقی وضع سایر ملت‌های مشابه ایران در تقابل با مدرنیسم، مستندات خود را فراتر از ایران می‌برد. قرار گرفتن نقاش ایرانی در مواجهه با نهیلیسم با شکل وقوع آن در غرب چه تفاوت‌هایی دارد؟ آیا تمدن فاوستی را می‌بایست در دل مکاتبی چون نهیلیسم، رئالیسم و .. جستجو کرد؟ در تاریخ هنر دوره‌ی قاجار نمونه‌های دسته اولی از اشخاص تأثیرگذار و آثار هنری یافت می‌شود که نمی‌توان جایگزینی برای آن‌ها در دوره‌های بعد یافت. مقاله این‌ها را قهرمانانی می‌نامد که عملکردشان بر پایه سنت گذشته مستحکم شده است.