دیباچه‌ای بر تاریخ فرهنگ و هنر ایران (گفتار چهاردهم) / آریاسپ دادبه

درس‌گفتار چهاردهم؛ دوران سوم تاریخ فرهنگ و هنر ایران: دوره‌ی آمیختگی

در درسگفتارهای پیشین به دو دوران «تکوین» (هزاره دهم پ م تا سده هشتم پ م) و «تاسیس» (سده هشتم تا سده دوم پ م) پرداختیم؛ حال قدم به دوران سوم تاریخ فرهنگ و هنر ایران می گذاریم، که می توان از آن به دوران «آمیختگی» یاد کرد. دورانی که از سده دوم پیش از میلاد آغاز می شود و تا قرن یازدهم میلادی (پنجم هجری) به طول می انجامد. از منظر تاریخ سیاسی ایران شروع این دوران مقارن با سقوط هخامنشیان است، و شامل میان پردۀ سلوکی، تاسیس شاهنشاهی پارت و ساسانی، و قرون اولیه خلافت اسلامی، و سپس تلاش برای تاسیس دولت های ملی( سامانی، آل بویه، صفاری، آل زیار و…) می شود، و در انتها با سیل حملات اقوام ترک به پایان می رسد.
پس از دو دوران تکوین و تاسیس، پیشنهاد ما برای دوران سوم تاریخ هنر و فرهنگ ایران… هرچند برگزیدن یک نام برای نامیدن دورانی به این اندازه مهم و پُرماجرا دشوار است.
عنوان «دوران آمیختگی» را برگزیدیم، چرا که این نام علاوه بر آنکه تحولات مهمی از جنس جابه جایی و درهم آمیزی در سطح جهان را توضیح می دهد، به طور ویژه ناظر به روند های داخلی فرهنگ ایرانی و آمیخته شدن آن با سرشت های یونانی و عتیق در این دوران است.
آنچنان که پیشتر گفته شد، پیشنهاد ما آن است که فارغ از دوره‌بندی های رایج، که مبنای عموم آنها تقسیم قاطع تاریخ ایران به پیش و پس از اسلام است، منظر خود را تغییر دهیم، و نگاه خود را به روح کلی که بر قرن ۲ پ م تا قرن ۱۱ م حاکم است معطوف کنیم. این روح کلی همان است که در نامگذاری این دوران به «آمیختگی» به آن اشاره رفته است. از منظر فرهنگ و هنر ایران، این دورانِ هم‌جوشی و هم‌آمیزی سرشت های مختلف است؛ درک این مهم و نتایج و ثمرات آن که باقی تاریخ ما تا امروز در سایۀ آن سپری شده است ممکن نخواهد بود، مگر آنکه پژوهشگر علاقمند کل این دوران را در ذیل یک فصل از پیش چشم بگذراند، و خط سیر داد و ستدها و زیر و بم فعل و انفعالات را در تمام این دوران پیگیری کند.