معرفی مقاله:
زهره قایینی در مقاله‌ی «از فرانکلین تا شباویز» کوشش می‌کند روند تاریخ تصویرسازی کتاب کودک در ایران از دهه‌ی ۱۳۴۰ تا امروز را بررسی کند.
کتاب‌های تصویری و کتاب‌های مصور کودکان، در مفهوم مدرن آن پدیده‌ای وارداتی است. مانند بسیاری از صنایع، فنون و هنرها از دنیای غرب وارد ایران شده است. تصویرسازی کتاب کودک در ایران به سبب وابستگی به نشر کتاب کودک و صنایع وابسته به آن، نیاز به پیش‌زمینه‌هایی داشت که تا شکل‌گیری این پیش‌زمینه‌ها در این سرزمین، خود پا نگرفت.
در حقیقت این پدیده از دهه‌ی ۱۳۴۰ که نگارنده آن را یک نقطه‌ی عطف در تاریخ تصویرسازی کتاب کودک در ایران می‌داند، به عنوان یک مفهوم مستقل در عرصه هنر و صنعت نشر شناسایی شد. از آن دوره تاکنون تصویرسازی کتاب کودک در ایران فرازوفرودهایی داشته است. این تحولات بیش از همه متأثر از جریان‌های اجتماعی و فرهنگیِ رخ داده در ایران بوده است. در این مقاله کوشش شده روند تاریخی تصویرسازی کتاب کودک در ایران از دهه‌ی ۱۳۴۰ تا امروز بررسی و ویژگی‌های شاخص و تصویرگران و آثار برجسته‌ی هر دوره شناسایی و معرفی شود.
.
بخشی از متن:
در تاریخ تصویرگری کتاب کودک ایران دهه‌ی ۱۳۴۰ یک نقطه‌ی عطف به شمار می‌آید. ویژگی برجسته این دوره در تصویرگری کتاب کودک، گذر از جریان سنتی است. درواقع پیوند همان جریان سنتی با روند جهانی هنرهای تجسمی و تصویرگری است. بویژه در کشورهای غربی، به شالوده‌ی استواری دست یافته بود.
در ایران چند عامل در گرایش تصویرگری این دوره تأثیرگذار بودند. ورود دستگاه‌های پیشرفته‌ی چاپ و لیتوگرافی و به کارگیری دستگاه چاپ افست از سوی انتشارات فرانکلین از جمله‌ی این عوامل‌اند. این موارد سبب گشت تا کتاب‌های کودکان با کیفیت بهتری منتشر شوند. همزمان، گروهی از تصویرگران که بیشتر دانش‌آموختگان رشته نقاشی بودند، به کار در این گستره پرداختند. این دانشکده در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ گروهی از جوانان علاقه‌مند به هنرهای تجسمی را پرورش داد که در جستجوی راه‌های نو بودند.
ارتباط با جهان غرب و کشورهای پیشرفته، دسترسی به دانشگاه‌ها و گالری‌های بیرون از ایران و نشریه‌ها و کتاب‌هایی که سیمای هنر مدرن را به نماش می‌گذاشتند، در ژرفا بخشیدن به این تجربه‌های نو نقش برجسته‌ای داشتند.
در راستای همین دگرگونی‌ها و پیشرفت‌ها، دانشکده‌ها و کانون‌های آموزشی کشور، اگرچه می‌کوشیدند نقش تأثیرگذاری در شکوفایی خلاقیت دانشجویان هنر داشته باشند، روند و سنت‌های مدرن چنان پیچیده و پرمایه بود که گاه استادان، توانایی پاسخگویی به همه نیازهای هنرجویان را نداشتند. در این میان تنها شمار اندکی از دانشجویان که شانس رفتن به کشورهای اروپایی و آموزش آکادمیک را می‌یافتند. دانشجویان و دانش‌آموختگان دیگر تنها می‌توانستند با دنبال کردن جریان‌های هنری درون ایران، با هنر گرافیک و تصویرگری کتاب کودک آشنا شوند.
دانشجویان جوانی همچون زمان زمانی، پرویز کلانتری، آراپیک باغداساریان، علی‌اکبر صادقی و مرتضی ممیز که بعدها به جهان تصویرگری کتاب کودک گام نهادند. آنها کار تجربی خود را در زمینه گرافیک در آتلیه محمد بهرامی آغاز کردند.
.
آتلیه فرانکلین و آغاز کار حرفه ای تصویرگری
تا پیش از راه اندازی آتلیه‌ای برای تصویرگری و صفحه‌آرایی کتاب‌های درسی از سوی انتشارات فرانکلین و فراخواندن تصویرگران به کار، بیشتر کسانی که به تصویرگری کتاب های کودکان می پرداختند، هنرمندانی بودند که در کنار حرفه اصلی خود در زمینه نقاشی و گرافیک، سفارش‌هایی برای تصویرگری کتاب های کودکان نیز می پذیرفتند. به سخن دیگر، هنوز تصویرگری حرفه‌ای کتاب کودک در ایران پدید نیامده بود.
آتلیه انتشارات فرانکلین در سال ۱۳۳۶ راه‌اندازی شد. با آغاز کار این آتلیه، برای نخستین بار مرکزی برای سفارش تصویرگری آثار کودک و نوجوان در ایران راه اندازی شد. درواقع امکانی فراهم آمد تا هنرمندان جوان گردهم آیند. آنها به شکل پیوسته در این زمینه کار می‌کردند. در کنار یکدیگر تجربه می‌اندوختند. محمدزمان زمانی، پرویز کلانتری و کمی پس از آن دو، نورالدين زرین‌کلک از نخستین تصویرگران کتاب های درسی بودند. درواقع همه این هنرمندان در این آتلیه گردهم آمدند. سپس ژانت میخائیلی و غلامعلی مکتبی به آنها پیوستند. فرانکلین برخوردی حرفه‌ای و آگاهانه به موضوع تصویرگری و تولید کتاب های کودکان داشت. این ناشر آتلیه‌ای مجهز تدارک دید. از یک مدیر هنری برای نظارت و هماهنگی در آتلیه خود استفاده کرد. در واقع این‌ها همه عواملی بودند که تصویرگری کتاب های کودکان را به سوی حرفه ای شدن سوق داد.
فرانکلین از نخستین ناشرانی بود که به اهمیت داشتن مدیر هنری کارآمد پی برد. هرمز وحید را که فردی علاقه‌مند و کوشا بود، به عنوان نخستین مدیر هنری و مدیر تولید خود برگزید. با پایه‌گذاری مرکز خواندنی‌های نوسوادان، انتشار نشریه پیک از سال های ۱۳۴۳-۱۳۴۴، تصویرگری این نشریه ها نیز به فرانکلین سپرده شد.
.
پیشنهاد مطالعه: مقاله‌ی «نگاهی بر زندگی و آثار آنتونی براون» ترجمه‌ی شعله محلوجی
