کشف پرسپکتیو علمی / حسنعلی خان وزیری

پایه‌ی هنر به درستی طرح استوار است. غالباً این درستی و حقیقت مخلوط با ابهامی بوده است که در اغلب کارهای استادان و هنرمندان دیده میشود؛ هر چه هنرمندان مواجه با مناظر بلند و پر ارتفاع بوده‌اند بیشتر مواجه با این ابهام شده‌اند. هشتاد سال استاد ارجمند من، مرحوم کمال‌الملک، گرفتار این ابهام بوده و ناله و شکایتش در روزهای وداع زندگانی تکرار می‌شد. تابلوی تالار آینه که اکنون در نمایشگاه هنرهای زیباست، چهار سال عمر گرانبهای استاد را مصروف کرد و آخر هم ناراضی بود. تعقیب ابهام و روشن کردن قضیه را سفارش نمود و من هم به نوبه‌ی خود، این گرفتاری را داشته‌ام. دفعه‌ی اول تالار مدرسه که با جمعیت معلمین و شاگردان ساخته شده است، در نتیجه‌ی روشن نشدن این ابهام ناتمام ماند. مرتبه‌ی ثانی در ساحل مازندران، اول دفعه بود که خط افق دریا با قاعده‌ی خط مستقیم تطبیق نشد و روزنه‌ی امیدی از روشن شدن ابهام پدیدار گشت. این امید، جرأت پیگیری قضیه و ابهام را به من داد؛ ولی هنگامی که مشاهده می‌شد دوربین عکاسی تقریباً هشتاد درصد غلط و اشتباه نشان می‌دهد و ارتفاع‌ها را کوتاه کرده، خطوط عمود را کج نموده، تناسبات را با اشتباه نشان می‌دهد، بیشتر اشکال تولید می‌شد؛ زیرا عادتاً یک اطمینان کورکورانه به صحت عکس در همه‌جا و نزد غالب اشخاص یافت می‌شود؛ هم‌چنین اشتباه دوربین عکاسی سبب شد که اشیاء را در محیط زاویه‌ی چهل‌و‌پنج درجه‌ی چشم و حدس دوربین مورد دقت قرار دهم. ابهام و اشتباه دوربین که به واسطه‌ی فراخی دهنه و نزدیک بودن عدسی، مانند چشم‌های نزدیک‌بین، اشیاء را زیاده از حد لزوم می‌بیند و تناسبات جلو با عقب را به غلط نشان می‌دهد، روشن و پدیدار شد؛ ولی کوتاه کردن بی‌تناسب ارتفاع از فاصله‌ی دور، هنوز در ردیف همان ابهام باقی بود. چهار سال پیش تابلوی آشیانه‌ی تابستانی که هم‌اکنون در نمایشگاه است، به طور جدی و وضوح ابهام را به صورت اشتباه و نقص نشان می‌داد، تا جایی که روشن نشدنش سبب صرف‌نظر کردن از کار شد و مدت دو سال تعطیل و هیچ‌گونه عملی انجام نشد؛ زیرا معتقد بودم که کار باید بی‌عیب و مبرا از هرگونه ابهام و اشتباه باشد. مادامی که اطمینان به صحت عمل نیست، بی‌عملی و مطالعه در صحت اولی‌تر است. خوشبختانه در این مدت دو سال، ابهام به روشنایی پیوست و اشتباه برطرف شد. موضوع را با احتیاط و مدارا با چند تن از دانشمندان و هنرمندان در میان گذاشتم. چنان‌چه عادت جامعه است در احترام و اطاعت قوانین و نوامیس کهنه و پوسیده پا فشردند و برای برهم زدن یک عقیده‌ی اشتباه غلط، هزار برابر باید جرأت و تهور مصرف نمود تا موفق شویم. کم‌کم هم عقیده پیدا نمودم و قضیه بیشتر روشن شد. …