دهه ۷۰

«دهه ۷۰: تولد و مرگ یک رویای جمعی»، عنوان ویژه‌نامه‌ایست که در زمستان ۱۴۰۲ در مجموعۀ حرفه: هنرمند منتشر می‌شود. پیش از تصمیم به انتشار این ویژه‌نامه، قصد داشتیم پرونده‌ای مختصر برای فضای مجازی و سایت ترتیب دهیم. اما با وقوع اتفاقات سال ۱۴۰۱ و جنبش زن، زندگی، آزادی، بهتر دیدیم این پرونده را به صورت ویژه‌نامه‌‌ای در مجله منتشر کنیم؛ و به شکل مفصل‌تر به ریشه‌یابی تحولات فرهنگی و هنری‌ای که سه دهه‌ی پیش‌تر رخ داده و زندگی ما را متحول کرده بود، بپردازیم. چراکه به این امر واقف بودیم که هیچ رویدادی یک شبه اتفاق نمی‌افتد؛ و تحولات و جریان‌های پیش از آن زمینه‌ساز شگل‌گیری‌اش بوده‌اند.

بی‌شک اعداد یک تقویم، بدون در نظر گرفتن اتفاقات و مناسبت‌های آن، صرفاً عناصری انتزاعی طبق قراردادی انسانی هستند. عناصری بدون هیچ بار معنایی. این رویدادها، خاطرات، جنبش‌های سیاسی-اجتماعی و بسیاری دیگر از اتفاقات جمعی و فردی‌اند که روزهای تقویم سالانۀ هر ملتی را معنادار می‌کنند. همچنین بررسی پیوستگی و خط سیر این وقایع است که تاریخ را از مفهومی انتزاعی فراتر می‌برد. دهه ۷۰ یا دهه ۶۰ شمسی، بدون تصور اتفاقات و جریان‌های جمعی، نه تنها تفاوتی با هم ندارند، بلکه خالی از معنا هم هستند. ما نیز طبق قراردادهای انسانی، بررسی وقایع فرهنگی و هنری آن دوران را با نام‌گذاری دهه ۷۰، از قبل و بعد از آن متمایز کردیم.

پیش از این پرونده هم ما در چند شماره از مجله، به بررسی جریان‌های هنری ابتدای دهه ۷۰ پرداخته‌ایم؛ مقالات مربوط به این موضوع را که تحت عنوان «۱۳۵۷ تا ۱۳۷۷» است، می‌توانید در ذیل این مطلب مطالعه کنید.

با تهیۀ اشتراک علاوه‌بر دسترسی به نسخۀ الکترونیک این ویژنامه و سایر مقالات و مستندهای سایت ما، از ادامۀ فعالیتِ مجموعۀ حرفه: هنرمند هم حمایت می‌کنید.

تصویر-جلد-شماره‌-۸۲-مجله-حرفه-هنرمند؛-ویژه‌نامه‌-دهه-۷۰

معرفی و فهرست ویژه‌نامه‌ی «دهه‌ی ۷۰: تولد و مرگ یک رؤیای جمعی»

میراث دهه‌ی ۷۰: قطبی‌شدن، ورشکستگی، فروپاشی / مهدی نصراله‌زاده

دهه‌ی ۷۰ و کشمکش دو نظام ارزشی / محسن گودرزی، بهناز خسروی

رنگ‌آمیزی مغاک / البرز زاهدی

نقش فرهنگسراها در «دموکراتیزاسیون» هنر در دهه‌ی ۷۰ / مسرت امیرابراهیمی

سینمای ایران در دهه‌ی ۷۰ شمسی / روبرت صافاریان

عکاسی در دهه‌ی ۷۰: پیوندها و گسست‌ها / گفت‌وگوی عباس کوثری، مهران مهاجر، پیمان هوشمندزاده، غزاله هدایت و ایمان افسریان

از تعهد به بیان / مروری بر وضعیت عکاسی ایران در دهه‌ی ۷۰ شمسی / هادی آذری ازغندی

دهه‌ی پاک‌سازی و نو‌سازی / نقاشی دهه‌ی ۷۰ / ثمیلا امیرابراهیمی

تحول ناتمام / درباره‌ی سیر نقاشی در دهه‌ی ۷۰ / مسلم خضری

آموزش نقاشی در دهه‌ی ۷۰ / حسن موریزی‌نژاد

هویت، مدرنیسم، معاصریت؛ تجربه‌ورزی لابه‌لای مفاهیم گنگ / گفت‌و‌گو با محمد حسن حامدی، سعید روانبخش و داریوش حسینی درباره‌‌ی نقاشی دهه‌ی ۷۰

مروری بر رخدادهای دهه ۷۰ و گفتمان سیاسی و اجتماعی حاکم بر این دوران

  • شروع دهه ۷۰، با رئیس‌جمهوری هاشمی رفسنجانی و به خطر افتادن بنیان‌های اسلام ایدئولوژیک و گسترش خصوصی‌سازی همراه بود.
  • پروژه «تهاجم فرهنگی» به عنوان حربه‌ای برای سرکوب روشنفکران و حمله به تکنوکرات‌های اطراف هاشمی رفسنجانی در این دوران کلید خورد.
  • نیمۀ اول دهه ۷۰، مصادف بود با قبول قطعنامه و پایان شعارهای حماسی جنگ. شکست بلوک شرق و آرمان‌های چپ مارکسیستی و ظهور گفتمان عرفانی، معنویت‌گرا و اسطوره‌ای اما غیر دینی و غیر سیاسی.
  • انتخابات دوم خرداد ۷۶، پیروزی محمد خاتمی و شکست جناح راست را در پی داشت. جامعه شاهد چهار سال جدال نفس‌گیر در میدان سیاست بود.
  • پس از پیروزی سید اصلاحات، جامعۀ فرهنگی و سیاسی شاهد طلوع خورشید اقبال نظریات پست مدرنیستی، لیبرالی سکولار و انتقادی چپ فرانکفورتی بود.
  • پایان دهه ۷۰، آغازی بود بر سراشیبی اصلاح‌طلبان و آرمان‌ها و آرزوهای اصلاح‌طلبانه

دهه-70-آیکون

شروع دهه ۷۰، ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی

دهه ۷۰ از سال ۶۸ شروع شد. یعنی زمانی که آیت‌الله خمینی فوت کرد؛ هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور شد و جناح راست حاکمیت، جناح چپ حکومتی را از دولت و مجلس بیرون انداخت. دیوار برلین فرو ریخت و سال ۷۰ اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید. با این اتفاقات بنیان‌های اسلام ایدئولوژیک نجات‌بخش، به خطر افتاد. بنیان‌هایی که اجزای آن ترکیبی بود از ارزش‌های عدالتخواهانه، غرب‌ستیزانه و ضد سرمایه‌داری، به‌علاوه‌ آرمان‌های نهضت‌های ضداستعماری و استقلال‌طلبانه که با برچسب فقاهت کاریزمامحور شیعی به هم چسبیده بود، با پایان جنگ و آغاز دهه ۷۰ دیگر این دستگاه آرمان‌سازی ایدئولوژیک کارکرد خود را از دست داد و بخشی از حاکمیت، بویژه با توجه به آن‌چه بر سر شوروی و اقمارش آمده بود، نگران جایگزینی دستگاه ارزشی بود که دیگر نمی‌توانست زیرساخت استقرار خود را بر آن استوار کند.

تصویر-اکبر-هاشمی-رفسنجانی-مراسم-خاکسپاری-آیت-الله- خمینی-اثر-اریک-بووت-دهه-70

مراسم خاکسپاری آیت‌الله خمینی، عکس از اریک بووت، ۱۳۶۸

پروژه «تهاجم فرهنگی»

با وقوع تحولاتی که ذکر شد، جناح محافظه‌کار از پروژۀ «تهاجم فرهنگی» به عنوان حربه‌ای برای سرکوب روشنفکران و حمله به تکنوکرات‌های اطراف هاشمی رفسنجانی بهره برد. دولت هاشمی جدا از گسترش خصوصی‌سازی و اقداماتی برای آزادسازی اقتصادی، علاقه‌مند بود روابط خارجی خود را هم بهبود و گسترش دهد. این رویکرد دولت، توسعۀ کمی و البته رشد نهادهای غیردولتی و نیمه‌دولتی را در پی داشت. نه تنها سیاست‌های کلان بلکه مناسبات مدنی و رویکردهای فرهنگی هم در حال تغییر بود. اما با آن‌که ممنوعیت موسیقی تا حدی شکسته شد و فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ در محله‌های متفاوتی از شهر تهران و حتی در شهر‌ها و شهرستان‌های مختلف ساخته و فعالیت خود را آغاز کردند اما با مقاومت جناح محافظه‌کار، وزارت ارشاد و نهادهای فرهنگی و صدا و سیما در دولت دوم هاشمی به جناح راست سپرده شد.

تصویر-فرهنگسرای-بهمن-دهه-70

فرهنگسرای بهمن، دهه ۷۰

نیمۀ اول دهه ۷۰، ظهور گفتمان عرفانی، اما غیر دینی و غیر سیاسی

بدین ترتیب سایۀ دهه‌ ۶۰ تا نیمۀ اول دهه ۷۰ از سر فرهنگ برداشته نشد. با قبول قطعنامه و پایان شعارهای حماسی جنگ و با شکست بلوک شرق و آرمان‌های چپ مارکسیستی فضا برای گفتمانی معنویت‌گرا، عرفانی، اسطوره‌ای اما غیر دینی و غیر سیاسی باز شد. کتاب‌های عرفان سرخپوستی دُن خوان و عرفان هندوی کریشنا مورتی و اشعار سهراب سپهری و مولوی باب روز و پرفروش شد.

نقاشان هم معنای گمشدۀ خود را یا در اساطیر می‌جستند یا در انتزاعی تغزلی و بومی. روشنفکری دینی از ایدئولوژی اسلامی گذر کرد و تلاش کرد راه را برای خوانش‌های غیر فقاهتی، متکثر، فردی، کمابیش لیبرالی و بخصوص عرفانی از دین باز کند. تقاضای ورود به دانشگاه نیز افزایش یافت و رقابت کنکور داغ شد. دانشگاه آزاد در شهرهای کوچک و بزرگ شعبه‌هایی تأسیس کرد و تعداد دانشجویان به سرعت افزایش یافت. میل به حضور در فضاهای عمومی بیشتر و بیشتر شد؛ و بنابراین به آرامی امکان بروز برخی تفاوت‌ها و مطالبات اقشار گوناگون مهیا شد. مطالباتی که در دوم خرداد ۷۶ نسل جوان را به پای صندوق‌های رأی آورد تا گفتمانی دیگر از جنس اصلاحات به قدرت رسد.

انتخابات دوم خرداد ۷۶، چهار سال جدال نفس‌گیر در میدان سیاست

در ادامه گروه‌های اصلاح‌طلب متشکل از جناح چپ حاکمیت، تکنوکرات‌های اطراف هاشمی، روشنفکران دینی و طردشدگان و دگراندیشان، طبقۀ متوسط جدید و جوانانی که بعد از انفجار جمعیتی دهه ۵۰ به دنیا آمده بودند، در انتخابات دوم خرداد ۷۶ جناح راست را شکست دادند. چهار سال نفس‌گیر جدال سیاسی آغاز شد. سخت‌گیری در دادن مجوزهای فرهنگی و سانسور کم شد. روزنامه‌ها و نشریات به اصطلاح دوم خردادی یکی پس از دیگری متولد شدند. کم‌کم نشریات تخصصی هم به میدان آمدند؛ نوشتن و خواندن مقاله‌ و متن‌های ترجمه‌ای درکنار خواندن کتاب‌های فلسفی رونق گرفت.

تصویر-صفحه-نخست-روزنامه-جامعه-دهه-70

صفحۀ نخست روزنامۀ جامعه، دهه ۷۰

طلوع خورشید اقبال نظریات پست مدرنیستی، لیبرالی سکولار و انتقادی چپ فرانکفورتی

هر چقدر که در دهه ۷۰ پیش می‌آمدیم از رونق و هژمونی روشنفکری دینی کاسته می‌شد و خورشید اقبال نظریات پست مدرنیستی، لیبرالی سکولار و انتقادی چپ فرانکفورتی طلوع می‌کرد. متقاضیان و مخاطبان آموزشگاه‌های هنری و گالری‌های خصوصی روز به روز بیشتر می‌شد و سینمای ایران دوران طلایی را پشت سر می‌گذاشت. و در این میان حضور و تحرک اجتماعی زنان در همه‌ی عرصه‌ها به سرعت بیشتر می‌شد و عرصه‌ای نبود که حداقل نیمی از میدان را دختران جوان فتح نکرده باشند.

پایان دهه ۷۰، مرگ اصلاحات

اما پایان دهه ۷۰ آغاز سراشیبی اصلاح‌طلبان و آرمان‌ها و آرزوهای اصلاح‌طلبانه بود. قتل‌های زنجیره‌ای، کوی دانشگاه، ترور حجاریان، تعطیلی روزنامه‌ها، استیضاح وزرا، و شرمندگی دولت تدارکاتچی و سرخوردگی جوانان و روشنفکران و دوپارگی ایرانیان و آغاز موج جدید مهاجرت. بغض و چشمان اشک‌آلود خاتمی هنگام ثبت نام برای دور دوم ریاست جمهوری‌اش خود گویای همه‌چیز بود: سید اصلاحات در موقعیتی که فشاری شدید را از هر دو سو احساس می‌کرد، و مطلع از ناتوانی همه‌جانبۀ خویش، پیشاپیش نبردی را که می‌دانست مرد میدانش نیست باخته و اکنون سوگوار مرگ اصلاحات بود.

تصویر-صفحه-نخست-روزنامه-بهار-دهه-70

صفحۀ نخست روزنامۀ بهار، دهه ۷۰

دهه ۷۰ رو به پایان بود. دوران گذار و عبور بود. عبور از «خانه دوست کجاست؟» و «هامون» به «کاغذ بی‌خط» و «من ترانه پانزده سال دارم». دوران ورود به عصر ماهواره و دیجیتال و اینترنت. دوران گذار از دهه ۶۰ به قرن بعد. دهه ۷۰ آغاز دوقطبی‌‌ شدن جامعه بود. دوران آغاز همه دوگانه‌هایی که از آن زمان تا مهر ماه ۱۴۰۱ هر ماه و هر سال نام جدیدی پیدا کرده است. زمانه‌ای که به نظر می‌آید پیشاپیش دوران تقابل «دیپلماسی و میدان» بود و ما به این صراحت نمی‌دانستیم. دوران ظهور و افول رویایی که در آن می‌شد تصور کرد ما و آن‌ها مسالمت‌آمیز می‌توانیم همگرا شویم و کشوری به سامان بسازیم.

در ادامه به بررسی تحولات هنری در دهه ۷۰ می‌پردازیم.

تحولات فرهنگی و هنری دهه ۷۰ در عرصۀ نقاشی، عکاسی، معماری، سینمای این دهه

  • نقاشی دهه ۷۰: در این دهه شاهد شروع به‌کار فعالیت گالری‌های خصوصی، افزایش یافتن تعداد علاقه‌مندان به هنر و حضور پُررنگ زنان نقاش و برپایی دوسالانه‌های نقاشی بودیم.
  • عکاسی دهه ۷۰: هنر عکاسی از مفاهیمی چون تعهد و رسالت اجتماعی که محصول دوران انقلاب و جنگ بود فاصله گرفت. و مجددا به ظرفیت‌های بیان‌گری خود بازگشت.
  • گرافیک دهه ۷۰: موج انقلاب دیجیتال در جهان، به ایران هم رسید و گرافیک سال‌های دهه ۷۰ دچار دگرگونی شد.
  • معماری دهه ۷۰: با آغاز ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی، شاهد آزادسازی اقتصادی در این دوران بودیم. پس از آن در نیمۀ این دهه، با روی‌کارآمدنِ دولت اصلاحات و آزادسازی فرهنگی و سیاسی، شاهد موج تازه‌ای در عرصۀ معماری بودیم. موجی که با بازگشت بهرام شیردل به ایران در سال ۱۳۷۴ و حضور میرمیران همراه بود.
  • سینمای دهه ۷۰: انعکاسی از تحولات سیاسی و اجتماعی این دوران بود. از موفقیت فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های جهانی تا حضور فعال زنان فیلمساز در این دوران، همگی محصول شعار معروف «گفت‌وگوی تمدن‌ها» و آزادی‌های اجتماعی بودند.

نقاشی دهه ۷۰؛ فعالیت گالری‌های خصوصی، حضور پررنگ زنان نقاش و برپایی دوسالانه‌های نقاشی

پس از دوران جنگ، جامعه‌ی ایران کار خود را برای بازسازی در حوزه‌های مختلف از جمله زندگی اجتماعی-اقتصادی آغاز کرد. نهاد فرهنگ نیز چنین نیازی داشت. در دهه ۶۰ بخش‌های فرهنگی و تازه‌تاسیس دولت که بر ایجاد نوعی هنر رسمی تمرکز داشتند از طریق نمایشگاه‌هایی که (به طور خاص در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار می‌شد) جزو معدود نمایش‌های دهه‌ ۶۰ بودند، هنر مورد تأییدشان را به نمایش می‌گذاشتند. اکثر این نمایشگاه‌ها نقاشی‌ها و یا پوسترهای هنرمندان انقلاب، آثار نگارگری و یا آثار خوشنویسی را شامل می‌شد که پیام مذهبی یا سیاسی روشنی داشتند.‌
‌‌
عکسی-از-عطا-طاهر-کناره-موزه-هنرهای-معاصر-دهه-70

‌عطا طاهر کناره، موزه هنرهای معاصر تهران، ۱۳۷۷

در دهه ۷۰ با افزایش علاقه‌مندان به رشته‌های هنری، به ویژه زنان، کلاس‌های خصوصی هنر جان تازه‌ای گرفت. گالری‌های خصوصی که بعد از انقلاب تعطیل شده بودند بار دیگر آغاز به کار کردند. گرچه گالری سیحون از سال ۱۳۶۳ اعلام بازگشایی داشت و چند گالری همچون گرته به شکل ادواری و یا کوتاه مدت فعالیت داشتند اما فعالیت‌ گالری‌ها مربوط به اوایل دهه ۷۰ است. گالری‌هایی همچون گلستان، آریا، افرند، والی، سبز و هفت‌ثمر به تدریج چراغ‌های گالری‌شان را روشن کردند و فضای خود را به روی آثاری که تا قبل از این در کارگاه‌های شخصی به نمایش در می‌آمد، گشودند. اما همچنان دولت عاملیت بیشتری داشت و قصد نداشت آن را به بخش خصوصی واگذار کند.

تصویر-راست-نقاشی-از-نیلوفر-قادری-نژاد-1378-تصویر-چپ-نقاشی-از-نفیسه-ریاحی-دهه-70تصویرراست: نیلوفر قادری نژاد، ۱۳۷۸ | تصویرچپ: نفیسه ریاحی، دهه ۷۰

موزه هنرهای معاصر تهران پس از چندین سال فعالیت غیرهدفمند اقدام به برپایی منظم دوسالانه‌های نقاشی، عکاسی، کاریکاتور، نگارگری، سفالگری و مجسمه‌سازی کرد. اما در بین این رویدادها دوسالانه‌های نقاشی جزو پُرسَروصداترین‌ها بودند.

عکاسی دهه ۷۰؛ فاصله گرفتن از مفاهیمی چون تعهد و رسالت اجتماعی و بازگشت به ظرفیت‌های بیان‌گری در هنر عکاسی

عکاسی ایران در حالی به دهه ۷۰ شمسی قدم گذاشت که در دهه ۶۰ زیر سایه سنگین تعهد و رسالت اجتماعی بود. دو رخداد عظیم انقلاب و جنگ باعث شده بود تا عکاسی با فاصله گرفتن از ظرفیت‌هایش در بیان‌گری بیشتر به ثبت صرف واقعیت در بازنمایی مصائب و مشکلات اجتماعی محدود و متمرکز بماند.

تا پیش از انقلاب نمونه‌هایی از بیان‌گری را می‌شد در آثار عکاسانی چون احمد عالی، علی خادم، محمود پاکباز و حتی در نمایشگاه «عکاسی ابداعی: تاریخچه» که در سال‌های میانی دهه ۱۳۵۰ و به همت دانا استاین در موزه هنرهای معاصر برگزار گردید، سراغ گرفت. به نمایش درآمدن عکس‌هایی از هِنری پیچ رابینسون، هانس بلمر و من‌ری در این نمایشگاه به وضوح بر جنبه‌های بیان‌گری و فرمالیستی عکاسی تاکید داشت تا عکاسی به عنوان سلاحی در مبارزۀ سیاسی یا وسیله‌ای برای اصلاح جامعه. به هر تقدیر، عکاسی در دهه شصت به بیان یحیی دهقانپور تا حد زیادی زیر «آفتاب سوزان تعهد اهل قلم» باقی ماند.

عکسی-از-تورج-حمیدیان-دهه-70تورج حمیدیان، دهه ۷۰

نسیم تغییر از میانۀ دهه ۶۰ به‌ واسطۀ دانشگاهی شدن عکاسی و انتشار نشریات با رویکرد عرفی در نتیجه انبساط حداقلی فضای فکری-فرهنگی شروع به وزیدن کرد. روی کار آمدن دولت سازندگی در سال ۱۳۶۸ که بر کاهش نظارت دولتی بر فرهنگ، خصوصی‌سازی و بهبود روابط با دنیای بیرون تاکید داشت، به تغییر شرایط در عکاسی کمک کرد.

گرافیگ دهه ۷۰؛ سرآغاز انقلاب بزرگ دیجیتال و دسترسی به تکنولوژی‌های جدید در کار طراحی گرافیک

هنگامی که سخن از تحولات طراحی گرافیک در سه دهه پیش به میان می‌آيد، بلافاصله به یاد تحول بزرگ آن دوره یعنی ظهور و رواج کامپیوترها در کار و فضای حرفه‌ای می‌افتیم. تغییر ابزارها و روش انجام کار بیش از هر چیز در ذهن‌مان رنگ می‌گیرد. موضوعی که باعث می‌شود اغلب از تغییرات ناملموس و تدریجی خودمان و مواجهه‌مان با دیزاین غافل می‌مانیم. دورانی که سرآغاز انقلاب بزرگ دیجیتال در جهان ارتباطات بود و از آن‌جا که دسترسی به تکنولوژی دیجیتال روش و فرایند کار طراحی را دگرگون کرده بود، به زعم بسياری به نقطۀ عطف طراحی گرافیک در ذهن‌مان تبدیل شد. در عين حال آن‌چه در حين تحول تكنولوژیك اتفاق مي‌افتد اغلب تأثيرات و نتایجی ناملموس بر جای مي‌گذارد كه ممكن است خيلي ديرتر يا در يك فاصله زمانی دورتر مثل امروز قابل بحث باشد.
بی‌شک این عامل و عواملی دیگر مانند توسعۀ آموزش دانشگاهی، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های هنری، مراکز فرهنگی و نهادهای هنری، نشر و مطبوعات، فضای شبکه و رسانه بر کمیت و کیفیت آثار طراحی گرافیک ایرانِ آن دوره و پس از آن تأثیراتی غیر قابل انکار داشته است.

معماری دهه ۷۰؛ آغاز دولت سازندگی و آزادسازی اقتصادی و فرهنگی. بازگشت بهرام شیردل به ایران و حضور میرمیران در عرصۀ معماری

اساساً می‌توان در دو سطح تحولات معماری این دوران را بررسی کرد. یکی در سطح نیروها و رویه‌های کلانی که پارادایم‌های تولید فضا را دگرگون می‌کنند. در سطح نخست، به تحولات دهۀ پنجاه که به موازات بررسی پروژه‌های اردلان و امانت، از افزایش قیمت نفت، ظهور طبقۀ متوسط و غیره و تاثیرات این نیروها و رویه‌ها بر معماری و شهر اشاره نمود. در سطحی دیگر هم می‌توان تحولات خود مدیوم معماری و گفت‌وگوهای نسلی میان معمارها را زیر ذره‌بین برد.

در سطح عام، دهه‌ ۷۰ دهه‌ای‌ست که با دولت سازندگی شروع می‌شود و از میانۀ آن دولت اصلاحات سر کار می‌آید. بدین ترتیب، در این دهه دو آزادسازی مهم اتفاق می‌افتد. اولی آزادسازی اقتصادی آقای رفسنجانی، تدوین اولین برنامه‌ی توسعه و چرخش به سمت اقتصاد آزاد است. بعدی، آزادسازی فرهنگی و سیاسی و اجتماعی است که در دولت اصلاحات اتفاق می‌افتد.

تصویر-راست-هادی-میرمیران-تصویر-چپ-بهرام-شیردل-دهه-70تصویر راست: هادی میرمیران، دهه ۷۰ | تصویر چپ: بهرام شیردل، دهه ۷۰

در سطح معماری هم در سال ۱۳۷۴ بهرام شیردل به ایران بازگشت. میرمیران اعلام حضور کرد. به‌طور کلی اگر میرمیران را در کنار فرهاد احمدی و شیخ زین‌الدین یا آدم‌های دیگر بگذاریم، به نظر می‌رسد که دهه ۷۰ سومین باری است که تن معماری ایران مشخصاً به موضوع هویت برمی‌خورد.

می‌توانیم سه موج برای معماری متصور شویم. موج اول با رضاشاه و در فرایند تأسیس ملیت مدرن ایرانی و با رجوع به ایران پیش از اسلام شکل می‌گیرد. بار دوم، معماران در دهه پنجاه شمسی و در فضای گفتمان آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد، خیلی محکم شانه ‌به‌ شانه‌ی هویت می‌زنند. این موضوع با حمایت دفتر فرح پهلوی تولید آثاری را در پی داشت. به‌نوعی دهه ۷۰ زمانی است که بعد از انقلاب و ذیل گفتمان استقلال، هویت ایرانی‌اسلامی به موضوع معماری تبدیل می‌شود. تا به امروز این سومین، آخرین و محکم‌ترین لحظه‌ای‌ست که معماری و مسئله‌ی هویت در ایران با یکدیگر برخورد می‌کنند.
‌‌
تصویر-راست-هادی-میرمیران-طرح-پروژه-مرکز-گردهمایی-نارا-تصویر-چپ-بهرام-شیردل-مجموعه-ورزشی-رفسنجان-دهه-70

تصویر راست: هادی میرمیران، طرح پروژه مرکز «گردهمایی نارا»، دهه ۷۰ | تصویرچپ: بهرام شیردل، مجموعه ورزشی رفسنجان، ۱۳۷۱

سینمای دهه ۷۰؛ انعکاسی از تحولات سیاسی و اجتماعی در بهترین فیلم‌های دهه ۷۰

دهه‌ ۷۰ شمسی در ادامۀ سال‌های آخر دهه ۶۰، دوران «سازندگی» و یک جور آشتی ملی است که در ابتدا کمرنگ و محتاطانه و بعد آشکارتر و پرشورتر شد. در میانۀ این دهه جنبش عظیم اصلاحات که اکنون مشهور به دوم خرداد است، رخ می‌دهد که از ورود جدی نسلی تازه‌ به صحنه‌ی اجتماعی و سیاسی کشور خبر می‌دهد. جلوه‌های این دوران و روحیۀ حاکم بر آن را می‌توان در فیلم‌های بسیار متنوعی که در دهه ۷۰ شمسی در ایران ساخته شدند مشاهده کرد.

این دهه اوج موفقیت‌های جشنواره‌ای ایران است. موج حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های جهانی که از اواخر دهه ۶۰ شروع شده بود، در این دهه به اوج خود رسید. طعم گیلاس عباس کیارستمی در سال ۱۳۷۶ برنده‌ی جایزۀ نخل طلای جشنواره کن شد. محسن مخملباف (و خانواده‌اش)، جعفر پناهی، مجید مجیدی، بهمن قبادی و دیگران به چهره‌های جهانی سینما بدل شدند.

عباس-کیارستمی-پس-از-گرفتن-جایزه-نخل-طلا-دهه-70

عباس کیارستمی پس از دریافت جایزۀ نخل طلا، جشنواره کن، دهه ۷۰ شمسی

و شاید مهم‌تر از این‌ها توجه سینماگران به موضوع زن، موقعیت زنان در جامعه و حقوق زنان در همۀ سطوح ایران، چه سینمای عامه‌پسند و چه سینمای روشنفکری، چه سینماگران زن و چه سینماگران مرد، مورد توجه قرار گرفت. داریوش مهرجویی سه فیلم پشت سر هم ساخت که نام‌شان نام یک زن بود: سارا، پری، لیلا. فیلمسازان زن به ساختن فیلم درباره‌ی زنان ادامه دادند و با تمرکز بیشتر روی حقوق زن، نه صرفاً یک نگاه اجتماعی عمومی که وضعیت زن هم جزئی از آن باشد: فیلم‌های رخشان بنی‌اعتماد ــ نرگس، روسری آبی و بانوی اردیبهشت ــ در دهه ۷۰ ساخته شدند.‌

تصویر-راست-رخشان-بنی-اعتماد-پشت صحنه-فیلم-روسری-آبی-تصویر-چپ-عکسی-از-پیتر-ترنلی-نقاشی-سردر-سینما-فیلم-روسری-آبی-دهه-70

تصویر راست: رخشان بنی اعتماد، پشت‌صحنۀ فیلم «روسری آبی»، ۱۳۷۳ | تصویر چپ: پیتر ترنلی، نقاشی سردر سینما فیلم «روسری آبی»، ۱۳۷۴

با وجود این‌که گفتیم در دهه ۷۰ نسل تازه‌ای به میدان آمده بود، اما سینما هنوز در دست نسل گذشته بود. در میان بازیگران و کارگردان‌ها هنوز با موج جدید چهره‌هایی که دهه‌ی هشتاد را پر کردند (کارگردان‌هایی چون فرهادی و کاهانی و دیگران و انبوهی از بازیگران جوان) روبه‌رو نبودیم. بیشتر با نسلی قدیمی روبه‌روییم که می‌کوشد خود را با شرایط جدید تطبیق دهد.

از-راست-به-چپ-پوستر-فیلم های-لیلی با من است-شوکران-سارا-دهه-70

از راست به چپ: پوستر فیلم های «لیلی با من است» ۱۳۷۴، «شوکران» ۱۳۷۷، «سارا» ۱۳۷۱


‌سالشمار مهم‌ترین رویدادهای سیاسی – اجتماعی ایران و جهان در دهه ۷۰

سالشماررویدادهای سیاسی – اجتماعی ایران و جهان
۱۳۷۰تأسیس سازمان ایرانگردی و جهانگردی/ افول کمونیسم و پایان جنگ سرد/ فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی
۱۳۷۱کناره‌گیری سیدمحمد خاتمی از وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی/ اعتراض و شورش در مناطق حاشیه‌نشین مشهد و چندین شهر دیگر/ برگزاری چهارمین دورۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی در فضای دوقطبی‌شدۀ سیاسی/ حادثۀ تروریستیِ میکونوس برلین و تنش در روابط ایران و اروپا
۱۳۷۲انتخاب مجدد اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس‌جمهور/ ادغام سازمان ایرانگردی‌وجهانگردی با سازمان میراث فرهنگی
۱۳۷۳درگذشت مهدی بازرگان/ امضای قانون تحریم سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در ایران (قانون داماتو) توسط بیل کلینتون/ کاهش ارزش ریال در برابر دلار در بازار آزاد: از ۱۸۰ به ۲۶۶تومان/ بمب‌گذاری در حرم امام‌رضا (۲۶نفر کشته و بیش‌از ۳۰۰نفر زخمی
۱۳۷۴برگزاری پنجمین دورۀ انتخابات مجس شورای اسلامی/ تصویب لایحۀ تحریم ایران در کنگرۀ ایالات متحده آمریکا/ تأسیس حزب کارگزاران سازندگی/ رسانه‌ای‌شدنِ اختلاس ۱۲۳میلیاردی در بانک صادرات/ بالارفتنِ نرخ تورم (کاهش شدید ارزش ریال در برابر دلار در بازار آزاد: از ۲۶۶ به ۴۰۷تومان
۱۳۷۵تنظیم سند طرح تمدن اسلامی (موسوم به برنامۀ ایران۱۴۰۰)
۱۳۷۶آغاز ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی/ صعود تیم ملی فوتبال ایران به جام جهانی پس‌ از ۲۰سال/ کشف میدان نفتی آزادگان (اولین میدان نفتی کشف‌شده پس‌ از انقلاب و چهارمین میدان بزرگ نفتی ایران)/ افتتاح خط لولۀ صادرات گاز به ترکمنستان (نخستین صادرات گاز ایران)
۱۳۷۷سفر سیدمحمد خاتمی به ایتالیا (اولین سفر یک مقام بلندپایۀ جمهوری اسلامی به اروپا بعد از انقلاب)/ بازداشت غلامحسین کرباسچی، شهردار تهران/ برگزاری اولین دورۀ انتخابات شورای شهروروستا/ افشای قتل‌های زنجیره‌ای توسط رسانه‌ها/ استضاح و برکناری عبداله نوری، وزیر کشور/ افتتاح نخستین خط متروی تهران
۱۳۷۸درگیری در کوی دانشگاه تهران/ ترور سعید حجاریان از تئوریسین‌های جریان اصلاحات/ برگزاری ششمین دورۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی/ استیضاح عطااله مهاجرانی، وزیر فرهنگ‌وارشاد اسلامی (که منجر به استعفای او شد)
۱۳۷۹برپایی کنفرانس ایران پس از انتخابات، مشهور به کنفرانس برلین/ توقیف هم‌زمان روزنامه‌های اصلاح‌طلب/ ورود نخستین گروه فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی
۱۳۸۰آغاز دورۀ دوم ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی/ نام‌گذاری سال گفت‌وگوی تمدن‌ها/ حملات ۱۱سپتامبر

سالشمار مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی در دهه ۷۰

سالشماررویدادهای فرهنگی
۱۳۷۰آغازبه‌کار فرهنگسرای بهمن به‌عنوان نخستین فرهنگسرای تهران/ آغاز فعالیت سازمان زیباسازی شهر تهران/ انتشار مجلۀ «کیان» به‌سردبیری ماشااله شمس‌الواعظین/ تصویب قانونِ/ جرائم مطبوعاتی در حضور هیأت‌منصفه/ حضور ایران در جشنوارۀ فیلم کن پس از ۱۲سال با فیلمِ «در کوچه‌های عشق» به‌کارگردانی خسرو سینایی
۱۳۷۱تأسیس روزنامۀ «همشهری» به‌صاحب‌امتیازیِ شهردار تهران/ انتشار ماهنامۀ «زنان» به‌سردبیریِ شهلا شرکت/ انتشار ماهنامۀ «دنیای تصویر» به‌سردبیریِ علی معلم/ تغییر سرود رسمی کشور
۱۳۷۲آغاز فعالیت رسمی خانۀ سینما/ تأسیس شبکۀ ۳ جمهوری اسلامی ایران/ تأسیس خانۀ کتاب/ مجازشدنِ استفاده از دستگاه ویدئو/ شهادت مرتضی آوینی در فکۀ خوزستان
۱۳۷۳انتشار مجلۀ «ارغنون» با همکاری یوسف اباذری، مراد فرهادپور، حسین پاینده و علی مرتضویان/ انتشار متن معروفِ «ما نویسنده‌ایم»، با ۱۳۴ امضا از طرف کانون نویسندگان
۱۳۷۴انتشار کتاب «حقیقت و زیبایی»، درس‌های فلسفه هنر، بابک احمدی/ تأسیس فرهنگسرای ارسباران توسط شهرداری تهران. اجرای مجموعه‌نقاشی‌دیواری توسط هنرمندان نوگرا در اطراف فرهنگسرا و خیابان جلفا/ انتشار کتاب «خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؟»، رضا براهنی، نشر مرکز
۱۳۷۵تأسیس خانۀ کاریکاتور ایران/ تأسیس شبکۀ ۴ صداوسیما/ تأسیس رادیوجوان/ درگذشت علی حاتمی/ درگذشت بزرگ علوی
۱۳۷۶تأسیس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران/ انتصاب سیدمحمد بهشتی به‌ریاست سازمان میراث فرهنگی‌وگردشگری/ آغاز ساخت برج میلاد تهران/ انتشار روزنامۀ «جامعه» به‌سردبیری ماشااله شمس‌الواعظین (آغاز موج جدیدی از روزنامه‌نگاری که به روزنامه‌های دوم خردادی مشهور شدند)/ جایزۀ نخل طلای کن برای فیلم «طعم گیلاس»، ساختۀ عباس کیارستمی/ درگذشت محمدعلی جمال‌زاده
۱۳۷۷انتشار مجلۀ «بخارا» به‌سردبیری علی دهباشی/ توقیف و لغو امتیاز مجلۀ «آدینه»/ تأسیس خانۀ هنرمندان ایران با مدیرعاملی بهروز غریب‌پور/ تأسیس انجمن صنفی شرکت‌های تبلیغاتی ایران/ تأسیس موزه سینما/ برگزاری نخستین جشنوارۀ موسیقی پاپ بعد از انقلاب
۱۳۷۸تأسیس خانۀ موسیقی ایران/ توقیف رروزنامۀ «سلام»/ انتشار مجلۀ ادبی «کارنامه» به‌سردبیری هوشنگ گلشیری/ درگذشت عبدالحسین زرین‌کوب
۱۳۷۹آغاز فعالیت خانۀ موسیقی/ انتشار کتاب «تجربۀ مدرنیته»، مارشال برمن، ترجمۀ مراد فرهادپور، نشر طرح نو/ جایزۀ شیر طلای ونیز برای فیلم «دایره»، ساختۀ جعفر پناهی/ درگذشت احمد شاملو، هوشنگ گلشیری، یحیی ذکا، فریدون مشیری و محمدعلی فردین
۱۳۸۰تأسیس مرکز فرهنگی‌وهنری «کارنامه»/ برپایی جایزۀ ادبی هوشنگ گلشیری

سالشمار مهم‌ترین رویدادهای هنرهای تجسمی در دهه ۷۰

سالشماررویدادهای هنرهای تجسمی
۱۳۷۰تبدیل مجتمع دانشگاهی هنر به دانشگاه هنر (با چهار دانشکدۀ هنرهای کاربردی، هنرهای تجسمی، سینماوتئاتر و پردیس اصفهان)/ برپایی کارنمای نقاشی ایرانی در موزه هنرهای تهران/ برگزاری نخستین دوسالانۀ نقاشی ایرانی بعد از انقلاب در موزه هنرهای تهران/ تأسیس «گالری آریا»/ درگذشت علی‌محمد حیدریان و منوچهر شکیبایی
۱۳۷۱بازگشایی رشتۀ مجسمه‌سازی در دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران با پیگیری هنرمندانی چون ویکتور دارش/ آغاز فعالیت «نشر هنر ایران» با مدیریت منیژه میرعمادی/ انتشار کتاب «مبانی هنرهای تجسمی(ارتباطات تصویری)»، غلامحسین نامی، انتشارات توس/ برپایی چهارمین نمایشگاه سالانۀ عکس ایران در موزه هنرهای معاصر/ تأسیس «گالری والی»
۱۳۷۲برپایی نخستین کارنمای هنر چیدمان پس‌از انقلاب، توسط گروهی از هنرمندان جوان: شاهرخ غیاثی، ساسان نصیری و فرید جهانگیری در خانه‌ای روبه تخریب/ تأسیس مؤسسه آموزش عالی سوره (دانشگاه سوره) توسط حوزۀ هنری‌وتبلیغات اسلامی/ تأسیس دانشکدۀ هنرِ دانشگاه باهنر کرمان/ برگزاری اولین دوسالانۀ نگارگری ایران در موزه هنرهای معاصر تهران/ برگزاری دوسالانۀ کاریکاور ایران (نخستین نمایشگاه بین‌المللی کاریکاتور) در موزه هنرهای معاصر تهران/ انتشار کتاب «هنر چیست»، لئون تولستوی، نشر امیرکبیر/ تأسیس «گالری لاله» توسط شهرداری تهران/ آغاز دوره‌های آموزشیِ بابک اطمینانی
۱۳۷۳مبادلۀ اثری از ویلم دکونینگ با صفحاتی از شاهنامۀ تهماسبی/ آغازبه‌فعالیت موزه هنرهای معاصر اصفهان/ تأسیس دانشکدۀ هنر دانشگاه سیستان‌وبلوچستان با دو رشتۀ کارشناسی موسیقی و کارشناسی صنایع‌دستی/ نصب اولین مجسمه بعد از انقلاب به‌سفارش سازمان زیباسازی تهران (مجسمۀ ابوریحان بیرونی، اثر محمدعلی مددی، تهران، پارک لاله)/ انتشار کتاب «ابوالحسن‌خان صدیقی»، محمد احصایی، انتشارات کمیسیون ملی یونسکو/ تأسیس «گالری هفت‌ثمر»
۱۳۷۴برگزاری اولین کارنمای سه‌سالانۀ هنرهای حجمی در موزه هنرهای معاصر تهران/ انتشار کتاب «چاپ دستی: تکنیک کالگوگرافی (حکاکی روی فلز): اچینگ، آکواتینت، درای‌پوینت، مزوتینت»، مینا نوری، انتشارات دانشگاه هنر/ درگذشت ابوالحسن‌خان صدیقی
۱۳۷۵آغازِ فعالیت مؤسسۀ «چاپ و نشر نظر» (در زمینۀ هنرهای تجسمی)، به‌مدیریت محمودرضا بهمن‌پور/ انتشار کتاب «مبانی فلسفه هنر»، آن شپرد، ترجمۀ علی رامین، انتشارات علمی‌وفرهنگی/ درگذشت جعفر روحبخش، چنگیز شهوق، حسین کاظمی و فیروزه صابری
۱۳۷۶تأسیس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران/ انتصاب سیدمحمد بهشتی به‌ریاست سازمان میراث فرهنگی‌وگردشگری/ آغاز ساخت برج میلاد تهران/ انتشار روزنامۀ «جامعه» به‌سردبیری ماشااله شمس‌الواعظین (آغاز موج جدیدی از روزنامه‌نگاری که به روزنامه‌های دوم خردادی مشهور شدند)/ جایزۀ نخل طلای کن برای فیلم «طعم گیلاس»، ساختۀ عباس کیارستمی/ درگذشت محمدعلی جمال‌زاده
۱۳۷۷تأسیس انجمن صنفی طراحان گرافیک/ آغاز دورۀ سرپرستی علیرضا سمیع‌آذر بر موزه هنرهای معاصر تهران/ انتشار کتاب «اصول و مبانی هنرهای تجسمی: زبان، بیان، تمرین»، محمدحسین حلیمی، نشر احیاء کتاب/ انتشار کتاب «پیشگامان نقاشی معاصر ایران (نسل اول)»، جواد مجابی، نشر هنر ایران/ تأسیس «گالری شیث»/ تأسیس «گالری برگ» توسط شهرداری تهران
۱۳۷۸برگزاری دومین دوسالانۀ مجسمه‌سازی ایران در موزه هنرهای معاصر تهران/ برگزاری کارنمای نگاهی به خشت اول (اولین نمایشگاه بین‌المللی طراحی معاصر ایران) در موزه هنرهای معاصر تهران/ آغاز پذیرش دانشجوی دورۀ دکتری پژوهش هنر در دانشگاه هنر و دانشگاه تربیت مدرس تهران/ گشایش دانشکدۀ هنر نیشابور در سه رشتۀ نقاشی، مجسمه‌سازی و گرافیک/ انتشار کتاب «دائرةالمعارف هنر»، رویین پاکباز، نشر فرهنگ معاصر/ انتشار فصلنامۀ «طاووس» به‌سردبیری منیژه میرعمادی/ انتشار کتاب «هنر رنگ»، یوهانس ایتن، عربعلی شروه، فرهنگسرای یساولی/ تأسیس «گالری اثر» با مدیریت امید تهرانی (شکل‌گیری نوع تازه‌ای از گالری‌داری)/ درگذشت جلیل ضیاءپور
۱۳۷۹برگزاری پنجمین دوسالانۀ نقاشی در موزه هنرهای معاصر تهران/ برگزاری نخستین دوسالانۀ بین‌المللی نقاشی جهان اسلام/ تبدیل دانشکدۀ پردیس هنر اصفهان به دانشگاه اصفهان/ انتشار کتاب «تاریخ هنر»، ارنست گامبریج، ترجمۀ علی رامین، نشر نی/ انتشار کتاب «نقاشی ایران؛ از دیرباز تا امروز»، رویین پاکباز، نشر نارستان/ تشکیل گروه «+۳۰»/ آغاز فعالیت وب‌سایت «طاووس»، به‌عنوان سایت تخصصی هنرهای تجسمی/ تأسیس «گالری آتبین»
۱۳۸۰برپایی نخستین کارنمای هنرهای مفهومی در موزه هنرهای معاصر تهران/ انتشار کتاب «مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش‌های قرن بیستم»، ادوارد لوسی اسمیت، نشر نظر/ تشکیل «گروه دنا» باحضور جمعی از زنان نقاش/ برپایی کارنمای هنر معاصر ایران، باربی کن سنتر- لندن/ برپایی کارنمای نسیمی از باغ‌های پارس: هنر جدید ایران به‎‌احتمام مرکز مریدین-واشنگتن‌دی‌سی و چند ایالت دیگر/ حضور تعدادی از هنرمندان ایران در دهمین دورۀ دوسالانۀ داکا در بنگلادش از طرف موزه هنرهای معاصر تهران/ برپایی کارنمای نگاه‌های ایرانی، انقلاب عکاسی در موزۀ الکترای پاریس/ تأسیس «گالری راه ابریشم» (اولین گالری در ایران که به‌صورت تخصصی آثار نقاشی را به‌نمایش می‌گذاشت)/ تأسیس «گالری آتشزاد»/ درگذشت جواد حمیدی

فرم و لیست دیدگاه

ارسال دیدگاه

۹۲ دیدگاه‌

  • رسول

    در جواب به خانم ریحانه در مورد فیلم های داریوش مهرجویی بادبادک هم یکی از فیلم های خوب استاد هست این فیلم داستان یک زن جوان را روایت می‌کند که در تلاش است تا از شرایط سخت و غیرقابل پذیرش خود فرار کند. این فیلم نشان می‌دهد که چگونه زنان در دهه ۷۰ با محدودیت‌ها و تحریم‌های اجتماعی و فرهنگی مواجه بودند و چگونه با آن‌ها مقابله می‌کردند

    پاسخ
  • ریحانه

    "گل ایرانی یکی از بهترین فیلم های داریش مهرجویی فیلم در مورد زنانی است که در یک خانه‌ی اجاره‌ای زندگی می‌کنند و با چالش‌ها و مشکلات مختلف روبرو می‌شوند. این فیلم نگاهی به زندگی زنان ایرانی در دهه ۷۰ ایران دارد و به مسائل مربوط به خانواده، اجتماع و جامعه اشاره می‌کند. واقعا خوب بود و توصیح میکنم ببینید .

    پاسخ
سبد خرید۰ محصول