کیوریتور / Curator

فیلسوف معاصر اسلونیایى، اسلاوى ژیژک، در یکى از پى‌نوشت‌هاى کتابش، «درباره‌ی باورها» به نکته‌ی بسیار تأمل‌برانگیزى در باب کیوریتورها اشاره مى‌کند. به گفته‌ی او، در فضاى کسب و کار هنر معاصر به نظر مى‌رسد کیوریتورها نقشى را ایفا مى‌کنند که شباهت «غریب» و شاید دستپاچه‌کننده‌اى به نقش عیسى مسیح در الاهیات مسیحى دارد: کیوریتور قسمى «میانجى محوشونده» است که هنرمند ـ خالق («خدا») را به جماعت مخاطبان («مؤمنان») وصل مى‌کند و خود از صحنه خارج مى‌شود. به نظر او، نقش جدید کیوریتورها در دهه‌هاى اخیر نتیجه‌ی دو فرایند به هم پیوسته است. از طرفى، خود کارهاى هنرى خلوص و معصومیت‌شان را از کف داده‌اند: هنرمند دیگر به نحوى خودجوش و خودانگیخته کارش را خلق نمى‌کند و تفسیر و تأویل کارش را به دست دیگران نمى‌سپارد ـ ارجاع به تفسیر و تأویل (نظرى) آینده از همان آغاز جزوى از فرایند تولید هنرى اوست، به قسمى که او در یک مدار بسته‌ی زمانى قرار مى‌گیرد، و کار هنرمند بدل می‌شود به نوعى حمله پیش‌گیرانه و گفت‌وگویى با تفسیرهاى خیالى آینده و واکنشى پیشاپیش به آن‌ها. این تفسیرهاى بالقوّه در سیماى کیوریتور تجسم مى‌یابند: به عبارت دیگر، کیوریتور تجسد تفسیرهاى بالقوّه‌ی مخاطبانى است که هنوز اثر هنرمند را ندیده‌اند.

از طرف دیگر، حقیقت آن است که در نمایشگاه‌هاى بزرگ امروز، بیشتر آدم‌ها (مخاطبان بالقوّه‌ی کارهاى هنرى) دیگر وقتى ندارند تا فعالیت‌هاى خود را کم کنند و خود را در مجموعه‌ی وسیع (و گاه بى‌در و پیکر) کارهاى هنرى غرق کنند ـ مسأله در این‌جا این نیست که مخاطبان نمى‌فهمند چه خبر است و احتیاج دارند کسى برایشان توضیح بدهد؛ مسأله اصلى این است که امروزه دیگر نمى‌توان کارهاى هنرى را به طور مستقیم تجربه کرد، آن هم با چنان شدّت و شورى که گواه تأثیر نیرومند خود آثار باشد. بدین اعتبار، براى توده‌ی مخاطبان، کیوریتور بیش از آن‌که شارح و مفسّر باشد، همان بیننده‌ی منفعل ایده‌آلى است که همچنان قادر است «فعالیت‌هاى خود را کم کند» و «از سرعت خود بکاهد» و وقت بگذارد و در مقام بیننده‌اى منفعل تمامى کارهاى هنرى را تجربه کند. پس از آن، مخاطبان مى‌توانند نقش تماشاگران کارآزموده و خوش‌فکرى را بازى کنند که، هرچند نه وقت و نه توان آن را دارند که خود را در تجربه‌ی منفعلانه‌ی درخور مواجهه با کار هنرى مستغرق کنند، مى‌توانند اظهارنظرها یا عقیده‌هاى بامزّه و شبه‌نظرى‌ای با هم در میان بگذارند و تجربه‌ی مستقیم کار هنرى را به شخص کیوریتور واگذارند، متصدّى نمایشگاه/موزه/گالرى در مقام «سوژه‌اى که قرار است کار هنرى را تجربه کند».