مقاله‌ی «بهمن محصص در موج‌خیز سیاه تاریخ» به قلم مراد منتظمی و ترجمه‌ی مرجان تاج‌الدینی است. این مقاله به زوایای گوناگون هنر محصص در متن جامعه و تاریخ می‌پردازد. بحث درباره‌ی بهمن محصص، به مثابه فیگور اصلی «هنرمند مدرن» (و معاصر)، را باید از جابه‌جایی جغرافیایی‌اش در تاریخ هنری بی‌مرز آغاز کرد. به بیان دیگر، ردپای این غول روشنفکری را باید در یک شبکه‌ی زمانی ـ مکانی جست. شبکه‌ای که از ایران باستان تا ایران مدرن، و از اروپای رنسانس تا اروپای دوران جنگ امتداد دارد.
بحث درباره بهمن محصص، به مثابه فیگور اصلی هنرمند مدرن (و معاصر) را باید از جابه‌جایی جغرافیایی‌اش در تاریخ هنری بی‌مرز آغاز کرد. به بیان دیگر، ردپای این غول روشنفکری را باید در شبکه‌ای زمانی – مکانی جست که از ایران باستان تا ایران مدرن، و از اروپای رنسانس تا اروپای دوران جنگ امتداد دارد. مسیری که محصص کم و بیش در انزوا پیمود. او را هم زمان از بنای باشکوه تاریخ هنر مدرن اروپا جدا می‌کند و به آن پیوند می‌دهد.
تاریخ هنری که نه سیر هنری و فکری و جغرافیایی هنرمندان را دنیال می‌کند و نه حتی به شیوه خطی زندگی‌نامه نویسی نوشته شده است. بلکه اساس‌اش بیشتر، ناخودآگاه استعماری امپراطوری‌های پیشین بریتانیا یا فرانسه، و مواجهه ملت‌ها طی جنگ‌های جهانی است. بهمن محصص در هیئت نامتعارف هنرمندی جهان‌وطن ظاهر می‌شود که جابه‌جایی جغرافیایی برایش با میل فلسفی در آمیخته است. مسئله‌اش لزوما تبعید یا دست کم فتیش مهاجرت نیست.
آرمان‌هایش از جنس انتظار رنسانسی است برای بازسازی و احیای شکوه پیشین سرزمین‌ها. آثار بهمن محصص را می‌توان بر تفکیک عناصرانسانی ـ غیرانسانی، فیزیکی – متافیزیکی و نیروهای خودآگاه و ناخودآگاه استوار دانست. اگر این جهان‌بینی در سطح خودآگاه شکل آب به خود گیرد، در لایه‌ی ناخودآگاه در نفت حلول می‌کند. و نه فقط در ناخودآگاه هنرمند، بلکه در ساختار فیزیکی آثارش هم. نفت برای مردم ایران یادآور قیام‌های ایدئولوژیک و کمونیستی یا ملی‌گرایانه علیه قدرت‌های داخلی و خارجی که مصرف منابع انسانی و انرژی کشور را حق طبیعی خود می‌دانستند.
درکشوری که جز مجسمه‌ی مردان بزرگ و پادشاه آن را نساخته‌اند، محصص پیام‌آور فاجعه است. فاجعه‌ای که نیمی‌اش طبیعی است و نیمی‌اش سیاسی. فاجعه‌ای که در نفت تبلور می‌یابد، نفتی که دلیل کودتاست و مسبب حوادث زیست‌محیطی و تخریب‌گر آرمان‌های اجتماعی و زیبایی‌شناختی جامعه شده است.
مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی این هنرمند: مقاله‌ی «بهمن محصص: هنرمند تکرو» به قلم رویین پاکباز