این سخنرانی تکمله‌ای است بر مقاله‌ی «تاریخ هنر و فرهنگ ایران (۳) سرآغاز تکوین تاریخ اندیشه» که در شماره‌ی ۷۱ فصلنامه‌ی حرفه: هنرمند منتشر شده است. آریاسپ دادبه در «درس‌گفتارهای تاریخ هنر ایران» در پی برای فراهم آوردن مقدمات تاریخ‌نگاری فرهنگ و هنر ایران است. از منظری که به اعتقاد دادبه در تاریخ هنر ایران مغفول افتاده است. این درسگفتار با اشاراتی به نقد تاریخ‌نگاری‌هایی که تاکنون درباره‌ی هنر ایران عرضه شده است آغاز می‌شود. در خلال گفتارهای بعدی مولف تلاش دارد از مجرای آگاهی امروزین نقطه‌ی دیدی به خوانندگان عرضه کند که از طریق آن مواجهه با جنبه‌های متکثر این فرهنگ برای ما به نحوی قابل توضیح، مرتبط با هم، و معنادار شود.
خواننده در بُن این درسگفتار تاریخ هنر ایران یک ایده‌ی مرکزی درباره‌ی «ملت ایران» خواهد یافت. به این معنا که مبنای پیوندهای اجتماعی در اینجا، برخلاف بعضی تفاسیر دیگر، خون و نژاد، و سیطره‌ی نظامی و یا صرفاً منافع اقتصادی مشترک نیست. بلکه به صورت شکل‌گیری تدریجی یک دستگاه آگاهی دیده شده‌است. که از دل آن اشتراکات بسیار کهن و در عین حال پویایی بر پایه‌ی آفرینش‌های فرهنگی پدید آمده است.
ایده‌ی محورین این سخنرانی را می‌توان اینطور خلاصه کرد. اگرچه تغییر و تحول در فرهنگ ایرانی نه تنها امری محتمل بلکه امری زاینده و حیات بخش است. هر تغییر اساسی در لایه‌های بسیار فشرده و عمیق تجربه و اندیشه به شکل برهمکنش دریافت‌های نو با داشته‌های کهن اتفاق می‌افتد. به گمان دادبه، تمدن ایران و چهار کانون بزرگ تمدنی دیگر شامل جهان عتیق (منطقه‌ی حدفاصل میان‌رودان تا کناره‌ی رود نیل). شبه قاره‌ی هند، شرق دور (با مرکزیت چین) و تمدن یونانی-رومی. در مختصات اقلیمی مشابهی که در تقسیم‌بندی این نوشتار «مناطق کوشش‌پذیر» نامیده می‌شود، شکل گرفته‌اند.
آریاسپ دادبه می‌کوشد تا خاستگاه‌های تکوین آگاهی را در هر یک از این کانون‌های بزرگ فرهنگی تبیین کند. او نمونه‌هایی از مصادیق مجسم آن‌ها را برمی‌شمرد. به گمان او تغییرات و شرایط اقلیمی و جغرافیاییِ ویژه‌ی تمدن ایرانی سرچشمه‌ی شکل‌گیری فرهنگی بوده است که مولد اندیشه‌ی دو بُنی و حماسی بود. دادبه آثار هنریِ ایران را حامل مفهوم «کثرت در وحدت» و «وحدت در کثرت» می‌داند.
تماشای ویدئوی این درسگفتار در یوتیوب: تاریخ هنر و فرهنگ ایران (۳) سرآغاز تکوین تاریخ اندیشه، آریاسپ دادبه