معرفی مقاله:
زمانی که مظفرالدین شاه پس از کشتهشدن ناصرالدین شاه، از تبریز به تهران میآمد، آلبوم «مظفری» که مجموعه عکسی از کارکنان دربار بود، برای آشنایی او با زیردستانش تهیه شد. تورج حمیدیان در این یادداشت، عکس «میرغضبانِ» این مجموعه _سندی نادر از این شغلِ درخورِ اعتنای آن دوره_ را دستمایهی پرداختن به عکاسی دورهی قاجار قرار داده است.
بخشی از متن:
از نخستین عکسی که «ژول ریشار» در ۱۸۴۴ میلادی در ایران گرفت ۱۶۱ سال میگذرد؛ که ۸۱ سال آن، در دورهی قاجار بوده است، و طبقه علاقمند جوان، به آن اندازه که از عکاسی قاجاریه میبیند و میداند، از عکاسی بعد از آن دوره اطلاع ندارد.
هر چند پیشتر، مطالعه عکاسی «قاجاريه» باب نبود، اما از نظر توجه تاریخی، عکسها در کتابها و مجلهها در کنار مقالات مربوط، چاپ میشد و دوستداران عکسها هم، مجموعههای خصوصی داشتند. من هم عکسهای گوناگونی از دوره قاجاریه را در این منابع دیدهام.
«اردشیر محصص» کارتونیست، و «قاسم حاجی زاده» نقاش، مجموعههای وسیعی از عکسهای متفاوت و گاه نادر دوره قاجاریه فراهم آورده بودند، و با استفاده مستقیم و غیر مستقیم از آن عکسها، کارتونها و نقاشیهای خود را میساختند. اردشیر از کشف سوسمارالدولهها و فلانالسلطنهها مشعوف بود و از روی آن عکسها، فضاهائی مخوف میساخت. او حتی غبغب و کرک سبيل و اندام فربه زنان قجری را هم دستمایه میکرد. قاسم حاجی زاده، اما با استفاده از عکسها به کارهای ملایمتری میپرداخت که گاه نوستالژیک میشد. کارهای او سلف کارهائی است که حالا عکاسان با فتومونتاژ و فتوکلاژ عکسهای دوره قاجاریه و یا با بازسازی فضای آن دوره میسازند. البته آن موقع این گونه کارها را (پست مدرن) نمیگفتند. در میان آن عکسها، بسیاری را به یاد دارم که هر یک میتواند به دلیلی انتخاب من برای خواست مجله باشد. اما این عکس را که به سال ۱۳۶۲ در آلبوم «مظفری» دیدهام و از آن کپی گرفتهام را اینجا میآورم. این عکس به گمان من تاکنون منتشر نشده است.
