معرفی مقاله:
منظرهسازی واجد محتوایی فرهنگی و دلالت‌های تاریخی است. ما از طریق مطالعه ایماژهای تولید شده بر محور منظره طبیعی، پی به نوع رابطه خود با هستی اجتماعی‌مان میبریم که در بسیاری موارد پیچیده‌تر و رازآمیزتر از سایر ژانرهای هنری آشکار می‌شود. منظرهسازی نمی‌تواند هنری ناب باشد. بیانگر خلوص روحی انسان و یا بی‌آلایشی طبیعت نیست و منظره از اساس نمی‌تواند با حذف و یا تقلیل انسان به جزئی کوچک، واقعگرایی بیطرفانه و خالصی را تولید کند. بازنمایی منظره در یک جغرافیای عینی عمری کوتاه و بدنی نحیف در ایران دارد.
مطالعه و پژوهش در کیفیت مواجهة ما با منظره و دورنمای طبیعی به خصوص در جغرافیای ایران مستلزم بررسی نمونه‌های موجود است و محمد خلیلی با توجه به چهار نمایشگاه انفرادی از نقاشی‌هایش و کار نظام‌مند بر این موضوع، در زمینه چنین بررسی قرار می‌گیرد. در آثار او طبیعت نه به فضایی خیالین و مثالین بدل شده و نه محصول یادآوری است. بلکه طبیعت از واقعگرایی به سوی نیروهای زیرین و سازنده حیات گذر کرده است. در تابلوهای محمد خلیلی ساده‌سازی و تقلیل عناصر طبیعی راه به سوی بازتعریف رابطه کیفی ما و محیط پیرامونمان می‌برد.
رابطه‌ای مبتنی بر انسدادهای اجتماعی و خلایی ناگهانی در محیط‌زیستی به همراه ثقل و سنگینی در کنش و احساس است. آیا آثار اخیر این هنرمند از بازسازی رئالیستی نقاشی‌های اولیه جدا و به ساحتی نمادین سوق پیدا کرده است؟ منظره معناهایی«غامض» و دشوار و روابطی نامالوف را بازنمایی کند، و همزمان که تابلوها به دلیل ثقل مفهومی و نمادپردازی از ما فاصله می‌گیرند. مهارت تکنیکی‌شان را بیشتر جلوه می‌دهند. در مجموعة در آثار محمد خلیلی ما شاهد قلمرو فراموش شده ترکیب و تنوع بیشتری در تابلوها هستیم. این آثار مستعد تأویلی استعاری هستند اما منطق رئالیستی قانع‌کننده‌ای دارند.
.
مطالعه‌ی نقد دیگری بر آثار محمد خلیلی
.
بخشی از مقاله:
ژانر منظرهسازی در نقاشی همواره مستلزم فاصله‌ای امن و ایستادن در ورای شکافی ناپیمودنی است. شکافی که تنها با فیلتر‌های فرهنگ می‌توانیم به ورای آن نگاه کنیم. طبیعت، تنها از طریق این فاصله، نظم و انسجامی قابل ثبت و بازنمایی می‌یابد. فاصله‌ای که مابین آن را عواطفی مانند نوستالژی، کنجکاوی، شگفتی و حسرت از سویی و از سوی دیگر کدهای فرهنگی پر می‌کند. تاریخ منظرهسازی در نقاشی با تمام کد‌ها و دلالت‌های نمادین آن تکه‌ای از نقشه بزرگ‌تر دریافت و نمادین‌شدن طبیعت در فعالیت انسانی است.