معرفی مقاله:
عكاسی نجومی در سال‌های نخستین شكل‌گیری‌اش همیشه پیوند نزدیكی با دانشمندان اخترشناس داشته. صفحات اولیه بسیاری از كتاب‌های مربوط به تاریخ عكاسی، مشتركاً با اشاره به كنجكاوی‌های منجمین و علم نجوم آغاز می‌شود. از ابن هیثم و تجربه اتاق تاریكش بگیرید تا كوشش دیگر منجمین برای تبدیل مطالعات رسمی و كاغذی خود به معاینات و مشاهدات تجربی از خلال عدسی‌ها و تلسكوپ‌ها. در مصاحبه‌ی حاضر بابک امین‌تفرشی از ارتباط عکاسی و نجوم می‌گوید.
.
بخشی از گفت‌وگو:
تفرشی: همان‌طور كه گفتید تولد عكاسی، زمانی است كه علم اپتیك به وجود آمده و پدر علم اپیتك را در دوران اسلامی ابن هیثم می‌دانند؛ هرچند كه در دوران پیش از علم اسلامی (كه دوران شكوفایی علمی به خصوص در علم نجوم بوده)، در یونان باستان نیز گرایش‌هایی از اپتیك در زمینه‌های مختلف دیده می‌شود. اما كسی كه واقعاً اپتیك را به شكل امروزی‌اش پایه‌گذاری كرد. و بعد سبب آن رشد چشم‌گیر شد همان ابن هیثم بوده است. او بود كه مدل اتاق تاریك را شبیه‌سازی كرد. و حتی برخی معتقدند كه آن را ساخته بوده و در آن آزمایشاتی نیز انجام داده و به روابطی رسیده بوده كه بسیار شبیه به مكانیزمی است كه دوربین عكاسی دارد. كوشش‌های او در واقع ایده اولیه دوربین عكاسی است.
بعد از اختراع عكاسی، این مطالعات نجومی چگونه پیگیری می‌شود؟
اولین عكس نجومی، به روشی كه شبیه به روش امروزی آن است، در سال ۱۸۴۰ گرفته شده است. یعنی بسیار نزدیك به آغاز اختراع عكاسی. این عكس یك پزشك و مخترع آمریکایی به نام ویلیام دریپر از ماه گرفت عكس مربوط به ماهِ تربیع است، ماه تربیع یعنی قرص نصفه ماه. یك سوژه بسیار پرنور كه امروزه وقتی از آن عكس می‌گیریم مدت نوردهی حدود ۲۵۰/۱ ثانیه از داخل تلسكوپ است. پزشك مذكور از یك تلسكوپ استفاده كرده درحالی که مدت نوردهی اش ۲۰ دقیقه بوده و این زمان طولانی به خاطر حساسیت بسیار كم اولین صفحه‌های عکاسی در آن زمان بوده. این میزان نوردهی برای ماه در مقایسه با كارهای امروزی باورنكردنی است.
در قرن نوزدهم، به‌جز تصاویر از ماه ـ كه به آن اشاره كردید ـ از دیگر پدیده‌های آسمانی هم عكاسی می‌شده؟
جرم دومی كه بعد از ماه و خورشید از آن عكاسی می‌شود كهكشان آندرومدا است. كهكشانی در همسایگی ما و در اندازه راه شیری و نزدیكترین كهكشان بزرگ به راه شیری كه با چشم هم در آسمان دیده می‌شود. البته باید اشاره كرد كه اولین كسی كه این كهكشان را به ثبت رسانده عبدالرحمان صوفی منجم ایرانی در ۱۰۰۰ سال پیش بوده است.
این تصاویر نجومی را مردم هم می‌دیدند؟
نه. در آن زمان این حوزه چندان مورد توجه عموم نبوده. اخترشناسی، به خصوص در كشورهای توسعه یافته، بعد از پروازهای فضایی همگانی و عمومی شد. یعنی از دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به‌دنبال سفر انسان به ماه، پرواز فضاپیمای وُیجر به سیارات بیرونی، یا فرود اولین فضاپیماها بر سطح مریخ. این اتفاقات توجه عمومی را به نجوم جلب كرد و سبب شد كه مردم مشتاق شوند و چون تقاضا به وجود آمد، مؤسسات تخصصی نجوم و رصدخانه‌ها به فكر افتادند كه چطور تصاویر را جذاب كنند و مردم به نجوم جلب شوند. این رویكرد دو دلیل داشت. اول اینكه همین مردم عادی می‌توانند منجمان آینده باشند و دوم اینكه این‌ها حامیان علم خواهند شد؛ افرادی كه برای ساخت یك رصدخانه یا برای ارسال یك موشك به فضا مالیات پرداخت می‌كنند، می‌فهمند كه این پرداخت را به چه دلیل انجام می‌دهند. به این ترتیب از دهه ۱۹۷۰ در اغلب مؤسسات نجومی اتاقی به نام لابراتوار عكاسی شكل گرفت كه در آن عكس‌ها به روش مردم‌پسند پردازش و چاپ شد. حتی گاهی عكس‌ها، رنگی می‌شدند چون بسیاری از عكس‌ها به دلیل عدم نیاز منجمین به رنگی بودن عكس، سیاه و سفید بودند. عكسِ رنگی كمترین داده را در اختیار دانشمندان نجوم می‌گذارد (البته به جز عكس‌هایی كه در طول موج‌های غیرمرئی هستند كه ما ناچاریم به‌طور مصنوعی به آن‌ها رنگ بدهیم تا متوجه شویم در كدام قسمت انرژی بیشتری داشته است).