«پادگان آباد» عنوان مقاله‌ای از محمد قائد در باب تهران و تغییراتش است. قائد با تاکید بر وجه نظامی بودن تهران در ابتدا، نشان می‌دهد که چه قسمت‌هایی از این شهر متعلق به قشون نظامی بوده و در گذر زمان در اختیار سایر ارگان‌ها قرار گرفته است. نویسنده به جایگاه تاریخی شهر رجوع می کند و روند شکل‌گیری شهر نظامی شده را از دوره قاجار مرور می‌کند.
بسیاری از اراضی شهری تهران که روزگاری اطراف شهر بوده‌اند و امروز در میان شهر واقع شده‌اند. زمین‌های نظامی بوده‌اند که رفته‌رفته تغییر کاربری داده اند. مقاله از این موضوع گریزی به چگونگی شکل‌گیری شهرهای بزرگ در ایران می‌زند. اینکه چگونه افراد در دوگانه‌ی نیاز به آرامش زندگی در روستا و مواهب زندگی در کلانشهر قرار گرفته‌اند، برای هر یک از طرفین این دوگانه نیازهایی در انسان وجود دارد که نمی‌تواند از آنها صرف نظر کند.
بخشی از متن:
چه درصدی از سطح شهرهای بزرگ دنیا سربازخانه است؟ تأملی مقایسه‌ای در این نکته از روی نقشه تقریباً ناممکن است. در نقشه‌های معمولی که در فروشگاه ها یا اینترنت یافت می‌شود مراکز نظامی شهرها مشخص نشده‌اند. نقشه‌ای که چنین اطلاعاتی داشته باشد مشمول طبقه‌بندی است و در دسترس همگان قرار نمی‌گیرد. بگیرد هم به درد مسافر و توریست نمی‌خورد.
درهرحال، تهران (با “ط”) در آغاز، قرارگاه قشون و تجهیزات بود. مکانی در دامنه البرز با آب گوارا و هوای خوش. چهار‌راهی، یا شاید پنج‌راهی، که یک جاده‌اش به خراسان و شرق و شمال شرق (شاخهآن به کاشان)، یکی به مازندران، یکی به قزوین و تبریز، و یکی به اصفهان و شیراز می‌رفت. از خاکستر ویرانه‌های ری سر بر آورد.
پیشینه شهر باستانی ری به عهد مادها برمی‌گردد و داریوش هخامنشی در کتیبه بیستون از آن یاد کرده است. زمانی “مرکز جبال” نامیده می‌شد که نام بامسمّایی است. فاصله‌اش تا شهرِ پرجمعیت و مهم نیشابور ۱۶۰ فرسنگ و تا قزوین ۲۷ فرسنگ بود. یاقوت حموی، جغرافیدان، در حالی که از برابر یورش مغول می‌گریخت در قرن هفتم هجری در نوشته‌هایش به زوال و ویرانی آن اشاره کرده است.
با نابودی ری و می‌توان گفت محوشدن آن شهر و نیشابور از نقشهجغرافیا، مکانی که بعدها کاخ‌گلستان نام گرفت. در اصل قرارگاه قشون و، به‌اصطلاح امروزی، دپوی تدارکات نفرات مسلح و مرکز اسب‌های چاپار و ارتباطات حکومت‌ها با ولایات بود. کاروانسراهای تجاری در انتهای شمال‌غربی کویر قرار داشت. امروز رفت‌وآمد به کویر جنوب جادهخراسان، یعنی خارج‌شدن از جادهآسفالت، با توجه به ترافیک شتر و موتورسیکلت قاچاقچیان، شدیداً تحت نظر است.
(نگارنده یک بار با گروهی بازدیدکننده اجازه یافت به بازدید از دو کاروانسرای این سر کویر برود. هوای آن مکان بسیار متفاوت با تهران است. آفتاب جزغاله‌کنندهکویر، و به محض اینکه تکه ابری بر سرتان سایه بیندازد، باد سرد و خشک.)
پیشنهاد مطالعه: مقاله‌ی «تنِ تهران» به قلم مهران مهاجر