#خانه_پدری: درباره‌ی عمارت یخچال
«خانه‌ی پدری» عنوان مجموعه مطالبی است که با حمایت صاحبان خانه‌های تاریخی تهیه می‌شود و هدف آن گردآوریِ قصه‌ها، تاریخ و اطلاعات مربوط به این خانه‌هاست.
حوض سنگی دایره‌ای، نه‌چندان بزرگ نه‌چندان کوچک، به‌اندازه و به‌قاعده، با فواره‌ای در گردش که موج‌های دوار آرام را از مرکز به پاشویه می‌فرستد. و سه کاج کهنسال که به شکلی نامتقارن بر این حوض و حیاط سایه انداخته‌اند.
عمارت یخچال از این مرکز ساده و متواضع در عین حال اصیل آغاز می‌شود و با سنگفرش موزائیکی‌اش به چهارسوی خانه گسترش می‌یابد. تمام سال‌هایی که اینجا عمارت نشده و متروک مانده بودْ همسایه‌ی دیوار به دیوار این عمارت از این کاج‌ها پرستاری کرده است؛ نردبان می‌گذاشته و به سختی از دیوارهای کاهگلی که هر لحظه ممکن بود خراب شوند با گالن‌های آب بالا می‌‌رفت و پایین می‌آمد تا به کاج‌ها آب دهد؛ تعهد و احترام ایرانی‌ها به درخت، حتی درختی که در خانه‌ی خودت نیست و باری نمی‌دهد اما سایه‌اش را بر سر خانه‌ای -حتی متروک- می‌اندازد، عیان است. باید درخت و سبزی و آبادی را بپرستی تا چنین عبادت مخلصانه‌ات پذیرفته شود و نذرت ادا.
نذر همسایه ادا شد و کاج‌ها ماندند و خانه‌ی متروک عمارت شد.
خانه‌ای که پشت یخچال قدیم اصفهان است و در زمان خود عمارتی اعیانی بوده با اندرونی و بیرونی و شاهنشین به سبک و سیاق و تزئینات اواخر قاجار و اوایل پهلوی اول.
اصفهان قدیم حدود چهل یخچال داشت. اصفهانی‌ها یخچال را متفاوت با بقیه‌ی شهرهای ایران می‌ساختند؛ بدون گنبد.
استخری بزرگ با دیواری سایه‌انداز.
یخ‌ها را در زمستان جمع می‌کردند، داخل استخر می‌ریختند، رویش آب می‌ریختند تا یکپارچه شود. روی یخ حصیری می‌انداختند و بعد لایه‌ی بعدی یخ. آن‌قدر این شیوه کارآمد بود که با وجود گرمای شدیدِ تابستانِ اصفهانْ گاهی یخ برای سال بعد هم در یخچال می‌ماند. و مایه‌ی حظ و خوشی بود وقتی در گرمای تابستان شربتی خنک و گوارا می‌نوشیدی.
خلاصه که یکی از چهل یخچال اصفهان در ضلع جنوبی عمارت ما قرار داشته است.
بعدها که کارخانه‌ی یخ‌سازی آمد کارخانه‌ی یخ اصفهان را روی همین یخچال ساختند. و چه‌قدر با ذوق بودند آنها که معادل کلمه‌ی «رفریجریدرْ»، واژه‌ی یخچال را انتخاب کردند.
کارخانه‌ی یخ، که دیگر از کار افتاد خرابش کردند و روی آن پاساژ بزرگ جدیدی ساختند. از همین ساختمان‌های امروزی با نمایی از سیمان و استیل و شیشه و… .
اما از قضا اینجا هنوز هم یخچال می‌فروشند و فریزر و لوازم خانگی.
از کوچه‌ی بغل پاساژ که گذر کنی به در کوچک قدیمی می‌رسی که به هشتی و ورودی عمارت یخچال راه دارد و با راهرویی وارد حیاطی می‌شوی با همان حوض (که سال‌های سال زیرِ زمین مدفون بوده) و همان کاج‌ها و اتاق‌های چهار طرفش؛ برای دمی با دوست به سر بردن و از روزگار برآسودن.
عمارت یخچال در بدو ورودْ ويژگی‌های معماری ایرانی و شهر اصفهان را به تصویر می‌کشد. اختلاف ارتفاع حیاط با اتاق‌ها، تقسیم‌بندی پنجره‌ها و درب‌های دور تا دور حیاط با مرکزیت همان حوض سنگی توازن را به تصویر اضافه می‌کند. اتاق شاهنشین در ضلع شمالی خانه با استفاده‌ی زیاد از تشکچه‌های مربع و میزی با طول بلند، ارتفاع و عرض کم، سفره‌های ایرانی را تداعی می‌کند. قسمتی از ضلع شرقی عمارت به علت ساخت سرای بازرگان سال‌ها پیش به همراه نقاشی‌های دوران قاجار تخریب شده است.
در فضاسازی اتاق دوپوش در ضلع غربی از رنگ، پرتوهای نور، سایه، بافت و جنس سطوح و اشياء با دقت زیادی استفاده شده كه تجربه‌ی اقامت در عمارت یخچال را متمایز می‌کند. در آخر در ورود به اتاق‌های استراحت با سادگی و سبکی بیشتری مواجه می‌شویم. شفافیت رنگی شیشه، استفاده از چوب در کنار حجم زیاد رنگ سفید روی بافت دیوارها و پارچه‌ها، پرده‌ها و نورهای مشبک کف اتاق، هیاهوی زندگی شهری را از یاد ما می‌برد.
خانم شایسته ریخته‌گر با احساس مسئولیتی در قبال خانه و مفهوم آن، تمام مسیر تحویل بنا تا روشن شدن چراغ عمارت یخچال را با جان دل پیش برده است و امروز میزبان صمیمیِ عمارت است.
«ما اهالی عمارت یخچال قدرِ هرآن‌چه در این خاک روییده است را می‌دانیم. قدرِ آفتابی که می‌تابد، قدرِ این روشناییِ بی‌دریغ، قدر خنکای آب و پناهِ سایه را. قدرِ کاج‌های بلندقامتِ سخاوت‌مندش را که شاهدانِ زنده‌ی روزگارِ سپری شده‌ی این عمارت‌‌اند. قدر میهمانانش را به حرمتِ آشنایی و نان و نمک.»
عمارت یخچال
بنای ماندن
لینک ورود به سایت عمارت یخچال
توضیحاتی در مورد ویژگی‌های معماری بنا
منبع : وب‌سایت دانشنامه هنر معماری به قلم “ساسان رضا پوریان”
الف.
پیشنهاد طراحی، مرمت و احیاء بنا، در عملکرد یک خانه/مهمان‌خانه ایرانی در کوچه‌ی یخچال، یکی از گذر های اطراف میدان نقش جهان اصفهان، در پاییز ۱۳۹۷ از طرف کارفرما شکل گرفت. خانه ای با تعدادی فضای خصوصی و تاکید بر شکل‌گیری فضا های عمومی.
حیاط مرکزی، ۶۰۰ متری با پلان ۹ بخشی، اصیل و به اندازه، که در بازه زمانی 100 ساله شاهد اتفاقات زیادی بوده است. از خانه‌ی اربابی تا حوزه‌ی علمیه امام سجاد.
۵ اتاق خصوصی نیمه بسته و ۴ فضای عمومی باز، نیمه بسته و بسته و تعدادی فضای نیمه باز که وظیفه اتصال بین فضاهای خصوصی و عمومی را ایفا میکنند؛ عمده فضای خانه را در برگرفته‌اند.
ب.
بیشترین آسیب به بنا توسط دخل و تصرفات ملک‌های مجاور اتفاق افتاده بود. دو تصرف از جبهه‌ی جنوبی و جبهه‌ی شرقی بنا مورد توجه برای بهسازی و بازسازی بود. از یک سو ساخت کارخانه ی یخ سابق که منجر به از بین رفتن بخش عمده‌ای از جبهه جنوبی خانه شده بود و از سوی دیگر تصرف سرای بازرگان، که باعث حذف تقسیمات عمده‌ی یکی از اتاق‌ها که از قضا اتاقی با نقاشی های قاجاری است، شده بود.
به غیر از تصرفات، بهم ریخته‌گی در نما که به علت بازسازی های مجدد در طول زمان و تنوع سبک و تناسبات بود، مشاهده می‌شد.
ج.
طراحی فضاهای جدید تلاشی بود در جهت ایجاد پرسش و پاسخ، قرینه‌گی، تناسب و تکرار پیمون ها. درطراحی جزییات اجرایی کماکان از سادگی پیروی شد و حتی‌الامکان از اضافه کردن جزییات پرهیز شد.
تناسبات و تقسیم‌بندی نما در جبهه‌ی جنوبی با توجه به تناسبات جبهه‌ی شمالی، طراحی شد.
هشتی ورودی که در تصرف کارخانه‌ی یخ از بین رفته بود، با استفاده از تناسبات موجود در راهرو غربی شاهنشین، ساخته شد و دالانی کشیده فضای میانی هشتی و حیاط را شکل داد.
راهرو شرقی شاهنشین که از بنا حذف شده بود با کاربری حیاط خلوت، با دیوارهای بلند‌تر و بدون سقف طراحی شد. در واقع شاهنشین ۲ دسترسی در شرق و غرب خود داشته، که راهرو غربی علاوه بر دسترسی شاهنشین، دسترسی به حیاط دوم را ممکن می‌کرده. با تخریب حیاط دوم، که متعلق به ملک مجاور بوده است، این دسترسی فاقد عملکرد مانده و به مرور زمان از بنا حذف گردیده.
در ۳ اتاق خصوصی پستوها تبدیل به سرویس بهداشتی خصوصی شده و برای ۲ اتاق دیگر به دلیل عدم وجود فضای مناسب جهت تغییر کاربری به سرویس بهداشتی، سرویس عمومی ایجاد شد.
د.
در چیدمان با توجه به اصل زمستانه-تابستانه بودن در فرهنگ معماری ایرانی؛ فضاهای نشیمن قابل تغییر و در دو حالت با توجه به فصول مختلف سال، قرار گرفت.
از پنج دری شمالی یا پنج دری بالا به عنوان فضایی عمومی و نیمه بسته برای مهمان‌خانه در همه‌ی ایام استفاده شد. به پیروی از تناسبات، تشک‌های مربع و میزهای چوبی کوتاهی ساخته شد که تاکیدی بر فرهنگ سفره و سفره نشینی بود.
و فضای بالاخانه برای شکل‌گیری فضایی صمیمانه‌تر طراحی شد که قرارگرفتن کرسی در زمستان این هدف را جدی‌تر دنبال می‌کرد.
همچنین نشیمن‌های حیاط در تابستان با توجه به محورهای حرکتیِ مهمان/میزبان جانمایی شده است.
ه.
“عمارت یخچال” طی ۱۵ ماه مرمت و بازسازی شد و هم اکنون نه به‌عنوان یک هتل توریستی، که در قالب یک “خانه‌ی ایرانی”، در حال فعالیت است.
پی‌نوشت:
عکس‌های بنا پس از مرمت از «استودیو دید»
برای تداوم فعالیتهای حرفه: هنرمند با ما همقدم شوید
