در درس‌گفتار پيشين به اختصار اشاره شد كه چگونه اقليم از جهت نوعِ همراهی با آدمی در به‌ دست‌آوردن غذا، و دسترسی به منابع آب شيرين، همين‌طور فراهم‌کردن تجربه‌یِ فصول مختلف، و حتی يك‌دست بودن، يا به‌عكس، تنوع درونیِ طبيعت خود ممكن است زمينه‌ساز پیدایش فرهنگ‌هایِ متفاوتی باشد. همچنين اشاره شد كه امكان مراوده‌یِ آسان يا دشوار با اقوام و گروه‌هایِ ديگر، و در معرض اختلاط بودن و به اشتراك گذاشتن يافته‌ها، و همين‌طور تجربه كردن اختلافات و تفاوت‌ها، يا به‌عكس، محصور بودن و جداافتادگی از ديگران می‌تواند بر سرشت ساكنان سرزمين‌ها تأثيرگذار باشد؛ اين موضوعِ آخر به‌خصوص حائز اهميت است وقتی بدانيم كه سرنوشت هر تمدنِ انسانی تا حد زيادیِ در گرو تبادل يافته‌ها و داد و ستد ابداعات و انديشه‌ها بوده است. ...