در اهمیت حسین زنده‌رودی و مسئله مکتب ایرانی / شهروز مهاجر

حسین زنده‌رودی با ابداعاتی در کاربست خط فارسی آثاری منحصر به فرد خلق نمود. او جنبه‌های فردی هنرمند و رفتار آوانگاردمآبی که کمتر در مدرنیسم ایرانی مشابه دارد، در هنر خود نشان داد. اما اهمیت این هنرمند را باید در جریانی جست که منجر به پیدایش تنها مکتب هنر مدرن ایران شده است. نقش او در شکل‌گیری تنها ایسم ایرانی، یعنی مکتب سقاخانه است که از اوایل دهة چهل، دست‌کم به مدت یک دهه طیف گسترده‌ای از هنرمندان ایرانی را به سوی خود کشاند. تأثیراتی را در بازار هنر ایران موجب شد که نتایجش تا زمان ما ادامه دارد. سقاخانه مکتبی است وامدار میراث جهانی مدرنیسم در پدیداری و شمایل، که کسوت هنر ایرانی در دورة اسلامی و باورهای فرهنگی عامیانه را پذیرا می‌شود. زنده‌رودی در ابتدای تجارب خود در سقاخانه، شیفتة این اکتشاف شد. او بخش مهمی از هویت و فرهنگ ایران معاصر را در توده‌های کثیری از مردم تشکیل می‌داد.

سقاخانة ایرانی به مثابه تجربه‌ای تازه در مدرنیسم، فرهنگ مردمی و توده‌ای را می‌پذیرد، فرهنگي که حاکمیت در صدد زدودن و اضمحلال بنیادین آن بوده است. تا فرهنگ شبه بورژوا و فاخر برآمده از ارزش‌های ایده‌آلیستی ایران باستان را جایگزین آن كند. انتساب حروف‌نگاری‌های حسین زنده‌رودی صرفا به لتریسم پاریسی چندان منصفانه نیست. در واقع رنگه‌نویسی‌های دورة اسلامی و حروف‌نگاری‌های درهم علم اعداد و جفر تا حدودی در تبارشناسی فرم‌های زنده‌رودی نادیده گرفته شده است. در نمونه‌هایی از آثار او دقیقا همان کاربست شمایلی حروف نُسخ خطی و کتابهای چاپ‌سنگی به چشم می‌خورد. شاید به دلیل همزمانی این دوره از آثار زنده‌رودی با گرایش‌هایی از نقاشی انتزاعی پس از جنگ جهانی در اروپا، جنبش لتریسم به ظن بسیاری از منتقدان، بیش از هر جریان دیگری به عنوان زمينة آثار او برجسته شده است. با این حال تأثیرپذیری زنده‌رودی از هنر معاصر فرانسه، غیر قابل انکار است.

برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی حسین زنده‌رودی مقاله «شارل‌ یا حسین‌ زنده رودی؟» را مطالعه کنید.

برای دریافت مقاله روی گزینه‌ی خرید کلیک کنید. 

بخشی از متن:

اهمیت حسین زنده‌ رودی در هنر ایران را علاوه بر ابداعاتی که در خط فارسی به کار بست. جنبه‌ های فردی هنرمند و رفتار آوانگاردمآبی که کمتر در مدرنیسم ایرانی مشابه دارد. باید در جریانی جست که منجر به پیدایش تنها مکتب هنر مدرن ایران شده است. در واقع آنچه بیش از شخص زنده‌رودی به عنوان یک هنرمند و میراثش اهمیت دارد. نقش او در شکل‌گیری تنها ایسم ایرانی، یعنی مکتب سقاخانه است. ایسمی از اوایل دهه چهل، دست‌کم به مدت یک دهه طیف گسترده‌ ای از هنرمندان ایرانی را به سوی خود می‌کشاند. تأثیراتی را در بازار هنر ایران موجب می‌شود که نتایجش تا زمان ما ادامه دارد. مدرنیسمِ مکتب‌ساز غربی که تنوعی از‌ سبک‌ها را طی قرن بیستم موجب می‌شود. هنر مدرن ایرانی را در سبک‌سازی، جز مکتب سقاخانه، متأثر نمی‌کند.