گفتار پنجم آریاسپ دادبه در ادامه‌ی سلسله گفتارهای پیشین درباره‌ی تاریخ هنر و فرهنگ ایران است. او به سیر تکوین اندیشه و فرهنگ ایرانشهری می‌پردازد. دادبه ابتدا موضوع جایگاه «میراث فرهنگی» ایران و مصادیق هنری ذیل آن را بررسی کرد.
سپس ناکارآمدی رویکردها و نظریات متداول و مرسوم تاریخ هنر در فهم موقعیت این میراث هنری را می‌کاود. نگارنده تلاش می‌کند تا سیر تجلیِ نوع منحصر به فرد آگاهی که در جهان ایرانی پدیدار شده را مورد بررسی قرار دهد.
دادبه معتقد است بدون شناخت این سیر آگاهی پرداختن جداگانه و فهم عناصر و موتیف‌های هنر ایران بی‌حاصل خواهد بود. به گمان او، غربیان تمدن‌های اولیه‌ی شرق را تنها به مثابه مقدمه و زمینه‌ای برای ظهور تمدن یونان به عنوان مادر تمدن غرب نگریسته‌اند. این در حالی است که این دوران برای آنچه بعدها در «فرهنگ ایران» تجلی یافت. دورانی حیاتی و سرنوشت‌ساز و به بلندیِ چندین هزاره بوده است.
آریاسپ دادبه در این نوشتار بر دورانی که آن را «زایش نخستین» نامیده است تامل دارد. در درسگفتار چهارم مختصات تاریخی و فرهنگیِ آن دوره را توضیح داده شده‌است. دادبه دستیابی تمدن‌های شرقی به کشاورزی و به دنبال آن توفق شیوه‌ی زیست یکجانشینی بر کوچ‌روی را محصول مرحله‌ای از سیر آگاهی انسان می‌داند.
این دستیابی شکل متفاوتی از نگاه به جهان و چاره‌جویی برای زندگی در دل طبیعتی سخت را پدید آورده است. در این منظومه‌ی جدید آگاهی، کشت زمین به صورت آباد کردن جهان فهم می‌شود و آباد کردن یک ارزش به شمار می‌رود.
تکوین این آگاهیِ تازه هزاره‌ها به طول انجامیده است. از دل آن مفاهیم انتزاعی و قراردادهای اجتماعی جدیدی زاده شد. که دستاوردهای ثانویه‌ی یکجانشینی را به دنبال داشت. نگارنده معتقد است مقدمات ابتدایی شکل‌گیری آنچه «فرهنگ ایرانی» یا «جهانِ ایرانِ فرهنگی» نامیده می‌شود در همین دوره ساخته شده است. این دوره مقارن با هزاره‌ی هفتم قبل از میلاد بوده است. در ابتدا به صورت تحولاتی در نحوه‌ی زیست ظاهر شده است که آنها را برمی‌شمرد.
دادبه در ادامه به فرایند تکوین و شکل‌گیری تصور انسان‌ها نسبت به برخی مفاهیم بنیادین می‌پردازد. او دستاوردهای ثانویه در خلال ظهور آگاهی جدید میان تمدن‌های اولیه‌ی شرقی و به ویژه ایران را بررسی می‌کند.
این مفاهیم داد و ستد، دیدار و میل به برقراری ارتباط، امنیت، رواداری یا مدارا با دیگری، بارداری و زایندگی، زبان و ادبیات، و تصور و تصویر هستند. نویسنده با ارجاع و ارائه‌ی نمونه‌هایی از آثار تاریخ هنر یا کهن‌الگوها و اساطیر ایرانی آنها را توضیح می‌دهد.
برای تهیه‌ی مجموعه مقالات «درسگفتارهای تاریخ هنر و فرهنگ ایران» کلیک کنید.
شما می‌توانید این درسگفتار صوتی را از طریق گزینه‌ی «دریافت از طاقچه» تهیه نمایید.
