تاریخ عکاسی ایران؛ بعد از قاجاریه / تورج حمیدیان

تاریخ عکاسی ایران چه فراز و نشیب‌هایی طی کرده است؟ «در زمان مشروطه‌خواهی، برای نخستین بار در تاریخ عکاسی ایران، عکاسی قاجاری از دربار و خانه‌های اعیان و اشراف به میان مردم می‌رود. مردم در عکس‌ها مطرح و از وجود و احساس تصویر خود در عکس مطلع می‌شوند. این همان اتفاق بسیار مهمی است که بار دیگر در جریان پیروزی انقلاب و پس از آن در ایران تکرار شد. مردم این بار تصویر خود را در تلوزیون دیدند. و حضور و وجودشان را احساس کردند».

مقاله‌ی «تاریخ عکاسی ایران؛ بعد از قاجاریه» مروری بر تاریخچه‌ی هنر عکاسی است. از زمان ورودش به ایران و به صورت مشخص در یکصد سال اخیر دارد. با این حال به گفته‌ی تورج حمیدیان هدف از نگارش آن روایت تاریخ عکاسی یا شرح حال عکاسان و مکاتب گوناگون عکاسی نیست.

به گمان نگارنده، ورود عکاسی به ایران در زمان محمد شاه قاجار را یکی از مظاهر آغاز نوخواهی ایرانیان می‌داند. او می‌کوشد تا با تحلیل زمینه‌مند نمونه‌هایی از عکس‌های مربوط به دوران ناصرالدین شاه قاجار، تا پایان دوران پهلوی دوم، اندیشه‌ی تجددخواهانه در میان ایرانیان را منطبق بر سیر گاهشمارانه‌ی مقاطع مهم در این بازه‌ی تاریخی، در این عکس‌ها ردیابی و دنبال کند.

او برای شرح جریان تجددخواهی یا مدرنیزاسیون در ایران. نخست به شرح تاریخی جریان مشروطه و رویدادهای مهم سیاسی و تحولات فرهنگی بعد از آن همچون آغاز سلطنت رضا شاه، کشف حجاب اجباری، جنگ جهانی اول، سلطنت محمدرضا شاه، انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق، می‌پردازد. و از خلال ترسیم وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران در گذر این دوران، بر اهمیت و نقش برجسته‌ی رسانه‌ی نوظهور عکاسی برای بازنمایی و انعکاس این فضای فرهنگی و اجتماعی جدید و گرایش نوگرایانه میان اقشار مختلف، از صاحبان قدرت تا مردم عادی، تأکید می‌ورزد.

برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید مقاله‌ی تاریخ عکاسی معاصر ایران؛ تجدد ایرانی و عکاسی معاصر  به قلم مهران مهاجر را بخوانید.

برای مطالعه‌ی بیشتر پیرامون مفهوم تجدد اینجا کلیک کنید.

برای دریافت مقاله روی گزینه‌ی خرید کلیک کنید. 

بخشی از متن:

روشن است که جریان عکاسی هم دراین دوره‌ی تاریخی اتفاقی دور از سایر اتفاق‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حادث در ایران نبوده است. آنچه هم که در بسیاری از گرایش‌های عکاسی انجام شده است، بیش از آن که به دست عکاسان ذوق‌ورز یا آزاد انجام شده باشد. کار عکاسان صنفی و حرفه‌ای است. و ضروری نیست که برای بررسی عکاسی ایران شرط هنری بودن قائل شویم. برای منظور مقاله می‌باید به عکس‌هائی توجه کنیم که در این مدت مردم با آنها در ارتباط بوده‌اند. و یا در مسیر تاریخ انجام وظیفه کرده‌اند. عکس‌هائی که ایرانی بوده و یا در ارتباط با جامعه ایرانی پدید آمده‌اند. ضمن آن که به عکاسان ذوق‌ورز، آزاد و یا خلاق هم متناسب با میزان حضور و فعالیت‌شان می‌باید پرداخته شود.

گاه‌شمار تاریخ عکاسی ایران

برای نمایش این دوره گاه‌شماری خطی، و ساده تنظیم شده است. تا به تقسیم‌بندی‌های مورد نظر نظم داده شده. و شرایط زمانی مربوط به تولید عکس‌های مشروح در مقاله بهتر رؤیت شود. این تقسیم‌بندی، و یا هر تقسیم‌بندی دیگر، بالطبع سلیقه‌ای و قراردادی است. و در جهت توضيح در دوره‌های مختلف - که از نظر تاریخی و اجتماعی متفاوت بوده و یا در عکاسی آن زمان تغییراتی داشته است می‌آید. ضمن آن که می‌دانیم هر نوع تقسیم‌بندی سبب بروز محدودیت‌ها و یا احتمالا تأثیرگزاری در نگرش می‌گردد.

گاه‌شمار، نشان می‌دهد که از صد سال قرن بیستم، ربع آن در دوره قاجاریه، و در زمان سلطنت مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمد شاه بوده است. ۵۳ سال آن در دوره پهلوی که شانزده سال آن دوره رضاشاه و ۳۷ سال مربوط به محمدرضا شاه می‌باشد. دوره محمدرضا شاه از نظر مطالعه ما سه بخش دارد: از آغاز سلطنت تا کودتای آمریکائی ۱۹۵۳/۱۳۳۲. و دوم از کودتا تا ۱۹۶۳/۱۳۴۲. و سوم از این مرحله تا ۱۹۷۹/۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب اسلامی. بیست و دو سال از قرن بیستم میلادی هم در دوره جمهوری اسلامی واقع شده است. که دوره هشت ساله جنگ تحمیلی در آن مشخص است.

نگاه به دوره‌های مورد نظر به سادگی سیر تحولات و حوادث و تلاطم‌های بی‌شمار تاریخی را در یک قرن نشان می‌دهد. که از هر نظر در تاریخ ایران بی‌سابقه است. دوران پرجنبش و در حال تغییری است. از پنج شاه که در هشت دهه‌ی این قرن در ایران سلطنت می‌کرده‌اند، چهار نفرشان در غربت مردند. این خود مبین بسیاری تحولات است. مقصد مقاله نگارش تاریخ عکاسی نیست. ...