فیلم مستند «جهان به روایت آنیش کاپور»

آنیش کاپور هنرمند جاافتاده‌ی پرکاری است. شهرت او در دهه‌ی ۱۹۹۰ به اوج رسید و از آن پس به عنوان یک سلبریتی از مواهب این موقعیت برخوردار است. او کارهایش را در معتبرترین مراکز هنری جهان نمایش داده، جوایز زیادی کسب کرده و در پروژه‌های بزرگی مشارکت داشته است.
کارهای کاپور رفته‌رفته ابعاد و مقیاسی خارج از تعریف معمول مجسمه پیدا کردند. بعضی کارهایش چیزی بین مجسمه و معماری هستند. عملی‌شدن این ایده‌ها که با هزینه‌ی سرسام‌آوری به اجرا درمی‌آیند به خوبی نشانگر گرایشی از هنر امروز است که با مناسبات سرمایه‌داریِ جدید بستگی حیاتی دارد و در مقابل می‌تواند به‌شایستگی، هنرِ آن را نمایندگی کند. (“دروازه‌ی ابر” در شیکاگو با صرف ۱۱۰ تن فولاد و هزینه‌ی ۲۳ میلیون دلاری که بخش خصوصی تامین کرد ساخته شد.)
از طرف دیگر کاپور هنرمندی با اصلیت هندی است و در زمره‌ی هنرمندانی با پس‌زمینه‌ی پسااستعماری که به قول دوست نزدیکش هومی بابا مدام در معرض اطلاق نسبت‌های بومی و هویتی هستند؛ در اضطراب انتساب‌هایی که مخاطب را به سرچشمه‌های فرهنگ قومیِ هنرمند ارجاع می‌دهند، تا از آن طریق اصالت او را بسنجند. در چنین شرایطی تاریخ و دسته‌بندی‌های هویت‌ساز پررنگ می‌شوند و ابداعات هنرمند به حاشیه می‌رود. موقعیت ویژه‌ای است که از یکسو امکان می‌دهد خاستگاه فرهنگیِ متفاوت هنرمند همچون موهبتی او را متمایز کند؛ از طریق همین تفاوت‌ها هنرمند به سرعت بالا می‌آید و دیده می‌شود، و از سوی دیگر و از جایی به بعد با دسته‌بندی کردنِ او زیر عنوان‌های “هنر شرقی” یا … امکان ورود او به بازی بزرگتری را سد می‌کند. پس بی‌جا نیست که کاپور دل خوشی از این انتساب‌ها نداشته باشد و به آن راه ندهد.
حجم‌های انتزاعی کاپور که به قول هومی بابا بیننده را تشویق به جهشی ایمانی می‌کنند – خصوصا اینکه او از بستر فرهنگی ناآشنایی از شرق معنوی آمده است – پای هرمنوتیک و فوکو و دریدا و … را به نقدهایی که بر او نوشته می‌شود باز کرده‌اند. در مقابل کسانی از جمله خود هومی بابا که از این وضع ناراضی‌اند در تلاشی پیچیده و دشوار برای مشارکت انتقادی در اثر از منظری “جهانی”، راهی را می‌روند که در نهایت معلوم نیست نتایج مستقیم و غیرمستقیم آن به جای بهتری ختم شود‌.
موقعیت کاپور مثال خاصی از وضعیت پیچیده‌ای است که این روزها برای هنرمندانی که از جهان حاشیه‌ای می‌آیند به درجات مختلف تکرار می‌شود.

تریلری که در پایین می‌بینید، معرفی فیلمی است با عنوان «جهان به روایت آنیش کاپور»(۲۰۱۱)، به کارگردانی هاینتس پِتِر اشوِرفِل، به مدت ۵۲ دقیقه که توسط گلنار نریمانی ترجمه شده است.